Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/473

kiem podkreślić, — polegała na tem, że praca niewolnicza tworzyła niezwalczoną konkurencję dla wolnej pracy włościańskiej i w ten sposób doprowadzała chłopów do ruiny, powiększając masę stołecznego proletarjatu bezroboczego — to ognisko wszystkich zamętów w państwie; ponadto zaś niewolnictwo roztapiało kulturalną ludność italską w miljonach wychodźców niekulturalnych, ciemnych i zabobonnych, ze szczepów północy, wschodu i południa; przechodząc z wolnego stanu w stan niewolnictwa, szczepy te spadały jeszcze niżej, umysłowo i moralnie. Niewolnictwo napełniało Italję miljonami wrogo względem niej usposobionych ludzi, którzy oczekiwali pierwszej lepszej sposobności, aby od słów przejść do czynu.
 Takim czynem było powstanie roku 73. Nie było to pierwsze powstanie w republice rzymskiej: już wkońcu II wieku rozpętały się na Sycylji dwie krwawe «wojny niewolników», jak je nazywamy. Była to jednak tylko prowincja i to taka, która od najdawniejszych czasów aż po dni ostatnie była klasyczną ziemią tajemnych stowarzyszeń i spisków. Powstanie ominęło wówczas Italję, głównie dlatego, że niewolnicy w tej, przeważnie hodującej bydło, krainie byli mniej stłoczeni, niż na Sycylji. Oczywiście odosobnione bunty mogły się tu i owdzie wydarzać, i jak widzieliśmy, wojny domowe sprawiały nieraz, że «gromady» niewolnicze wyzwalano i uzbrajano, ale do wybuchu powstania niewolników nie dochodziło.
 Jednym z czynników, które wpłynęły na wybuch obecnego powstania, było czysto rzymskie urządzenie gladiatura. Szczegółowo opiszemy ją niżej; tu wystarczy powiedzieć, że «gladjatorami» (od gladius — miecz) nazywali się niewolnicy, przeznaczeni do tego, żeby podczas igrzysk z orężem w ręku walczyć ze sobą nie na życie, lecz na śmierć — dla uciechy ludu, który się zbierze dla ich oglądania. Takich „par» (paria) występowało nieraz po kilka dziesiątków, i ta okrutna zabawa w owych czasach zdołała już opanować całą Italję