Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/472

wolnikom. Dlatego to w Grecji wogóle niewolnictwo nie stanowiło elementu szczególnie szkodliwego; słyszymy czasem o ucieczkach niewolników, ale nigdy o ich powstaniach.
 Inaczej działo się na Zachodzie, w atmosferze Kartaginy. W tem państwie, jak wiemy, po raz pierwszy praca niewolnicza była wyzyskana na wielką skalę w dziedzinie rolnictwa — zapomocą systemu plantacyj, bardzo podobnego do systemu, uprawianego w południowych stanach Ameryki północnej, a znanego wszystkim w latach dziecinnych z «Chaty wuja Toma». Z Kartaginy system przejęła Sycylja, a stąd Italja. Sprzyjał temu cały szereg czynników. Włościanie rzymscy, odrywani przez wojny, oczywiście zapuszczali swe gospodarstwa i stopniowo odprzedawali je swoim bogatym sąsiadom-dziedzicom; ci, widząc w majątkach ziemskich główne źródło swego dobrobytu (wiemy już, że stan senatorów miał zakazany handel) — starali się uprawiać ziemię możliwie najtaniej, czyli zapomocą pracy niewolniczej, nie zaś wolnej. Swobodni wieśniacy, nie znajdując dla siebie pracy uzupełniającej u właścicieli ziemskich, zmuszeni byli wędrować do Rzymu. Stąd więc powstawały z jednej strony bezrobocie i nadziały chleba, skarb obciążające, z drugiej zaś jeszcze większy rozrost pańskich «latifundiów», — jak nazywali Rzymianie obszerne posiadłości. Niewolników dostarczały bezustanne wojny, zwłaszcza na Wschodzie, a także polowania na ludzi, czem się znów gorliwie zajmowali piraci. Ponieważ jeńcy byli niewolnikami niepewnymi, trzeba było trzymać ich nader surowo; dzielili się oni na «dziesiątki» i «setki» pod dozorem «dziesiętników» i «setników»; nocowali często w podziemnych «ergastulach»; pracowali pod kijem, a za nieposłuszeństwo i inne występki podlegali torturom i ukrzyżowaniu. Rzecz zrozumiała, że żywili nienawiść względem swoich panów, jako też i względem państwa, które tych panów popierało.
 Szkodliwość tego niewolnictwa — pominąwszy jego zasadniczą niemoralność, którą trzeba przedewszyst-