Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/471

a wreszcie w samem życiu potępili niewolnictwo. I jeżeli my dziś uważamy niewolnictwo za rzecz haniebną, to jest to zasługa naszego mistrza — świata antycznego. Głównem źródłem niewolnictwa była świadomość, że stosunki prawne istnieją tylko między współobywatelami albo sprzymierzeńcami, między nieprzyjaciółmi nie istnieją — że zatem w razie zwycięstwa zwyciężeni wraz z całą swą majętnością stają się własnością zwycięzców. Oczywista jednak, że takiego rodzaju niewolnictwo groziło raczej kobietom, niż mężczyznom: jeniec rzadko bywa pokornym i gorliwym niewolnikiem. W tej gminie, którą nam opisuje Homer, niewolnicy stanowią wyjątek: są to po największej części ludzie porwani albo kupieni w dzieciństwie. Zato niewolnic jest wiele: używane są głównie do pracy domowej — do przędzenia, tkania, mielenia ziarna, pieczenia chleba. Także i w późniejszym czasie aż do VI w. niewolnicy nie mieli większego znaczenia w gospodarstwie; dlatego to Periander koryncki mógł znieść niewolnictwo W swem państwie, nie sprowadzając szczególnych wstrząsów w jego życiu gospodarczem.
 W V i IV wieku położenie rzeczy się zmienia; ale tu musimy rozróżniać gospodarstwo rolnicze i przemysłowe. W rolnictwie dzięki Solonowi (tymczasem poprzestaniemy na Atenach), przeważa drobna własność, a wraz z nią i swobodna praca włościańska; mają coprawda i włościanie swego Manesa, swoją Syrę albo Trattę, ale są to raczej towarzysze, którzy dzielą pracę swych gospodarzy. Ubogi grunt Attyki nie mógł wyżywić jej ludności; trzeba było przywozić zboże i w tym celu wywozić przetwory przemysłowe; aby przy ich pomocy zdobyć rynki zagraniczne, trzeba było, aby produkcja kalkulowała się tanio — i dlatego zkolei potrzebna była tania niewolnicza, nie zaś droga wolna praca. Masowe niewolnictwo zatem wprowadzono naprzód w dziedzinie przemysłu. W każdym razie jego rozmiary były bardzo skromne; ojciec Demostenesa np., którego uważano za właściciela znacznej fabryki broni, dawał pracę 33 nie-