Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/282

byli nieoszacowani. Plautus nie potrzebował długo myśleć nad tem, co będzie się ludowi podobało, a co nie — sam przecież pochodził z ludu i mógł powodować się swoim własnym smakiem. Komedja Menandra była całkowicie zbudowana na deklamacji; to nudne, a więc trzeba dodać muzykę, śpiewy. I oto Plautus, przerabiając sztuki greckie, przekształca monologi w arje, djalogi w duety i tercety, komedję w wodewil. Menander przeraziłby się tej przeróbki, ale publiczność rzymska jej przyklasnęła. Menander lubuje się w subtelnych dociekaniach, charakteryzujących rozmowach; i to także nudne. Plautus dodaje tęgiego, nieraz rubasznego humoru, a gdzieby i to niewiele pomogło — poprostu opuszcza niewdzięczne sceny. Czy aby sztuki zbyt się przez to nie skróci? Jest środek i na to: Plautus «dopełniał» ją pociesznemi epizodami z innych komedji — zwało się to naukowo «kontaminacją». Menander, rzecz zrozumiała, liczył się ze zwyczajami i obyczajami Ateńczyków, z ustawodawstwem Solona, z sądami tesmotetów i t. d.; tegoby lud rzymski nie rozumiał. Plautus, ze spokojem imponującym, zaprowadza w Atenach rzymską procedurę według edyktu pretora i posyła swoich Greków na Kapitol. I dopiął swego. W dwa stulecia później, kiedy upodobania społeczeństwa rzymskiego stały się wybredniejsze, jego gburowata maniera nie napotykała uznania, ale za owych czasów tego właśnie było potrzeba.
 Oto więc, jak poznanie Grecji, a szczególnie Aten, rozwijało się w Rzymie: młodzież ze znakomitych rodzin z zachwytem oklaskiwała wytwory attyckie — palestry, stadja, sympozja, Djonizje — z upodobaniem wtrącała do swych rozmów łacińskich zwroty greckie, marzyła o Atenach. Potęgowały zapał ogólny przywiezione przez Marcella ze zwyciężonych Syrakuz dzieła sztuki. Nie może naturalnie być dwóch zdań o tem, jak dalece barbarzyński był sam fakt — złupienie zwyciężonego miasta i zagrabienie mu jego duszy; jego artystycznych skarbów; natomiast z drugiej, pozytywnej strony, kultura helleńska i na tej rodze przysparzała sobie zwolenników w przyszłej sto-