Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/273

szych magistratów. Niezależne od cenzusu były komicje trybuckie, zbierające się dla głosowania nad nowem prawem lub dla wyboru niższych urzędników, przyczem złożone ze wszystkich obywateli, jeśli zwoływali je konsulowie albo pretorowie, lub z samych plebejuszów, jeżeli zwoływali je trybuni ludu. Ale i przy jednym i przy drugim systemie ugrupowania, prawo głosu było dla każdego obywatela zabezpieczone: wybór padał na tego urzędnika, i przechodziło to prawo, któremu udało się skupić dokoła siebie większość głosów. Przewodniczący urzędnik przedstawiał kandydatów i ogłaszał prawo; lud mógł wybrać albo obalić kandydata, przyjąć lub uchylić ustawę, ale jakiekolwiek wnioski przeciwne z jego strony były niedopuszczalne. Nie dopuszczano również do dyskusyj przed głosowaniem; natomiast w dnie, poprzedzające komicje, odbywały się ożywione wiece (eontiones), zwoływane przez konsulów, pretorów albo trybunów ludowych, i na nich twórcy i przeciwnicy wnoszonych projektów prawnych rzeczowo przedstawiali swój punkt widzenia. Co się tyczy możności uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych, to, naturalnie, nie była ona już taka, jak za czasów Korjolana i Kamilla: łatwiej było zajść na pole Marsowe zamieszkującemu w Rzymie obywatelowi, niż mieszkańcowi Tuskulum na górze Albańskiej, a temu znów łatwiej, niźli rzymskiemu koloniście w Brunduzjum. Mimo to komicje skupiały, jeżeli nie wszystkich obywateli rzymskich, to znaczniejszą ich część, a do utraty ówczesnego ich znaczenia, która nastąpiła w I stuleciu przed Chrystusem, było jeszcze daleko.
 Duch tej demokracji rzymskiej był ponad wszelką pochwałą. «Czegokolwiek można było wymagać od obywateli takich, jak rzymscy — właściwe poczucie tego, co jest dla wszystkich z pożytkiem, rozumne posłuszeństwo wobec wybranego wodza, serce niewzruszone w jasne i ciemne dnie, szczególnie — zdolność przynoszenia w ofierze osobistych interesów na rzecz ogólnego dobra, pomyślności obecnej na rzecz pomyślności przyszłej — wszystko to społeczność rzymska ujawniła w stopniu