Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/271

przedstawia tylko pewną dogodność praktyczną; poza tem zaś mieszkaniec Lugdunu jest Francuzem, równie posiadającym pelnię praw, jak Paryżanin. Rzym natomiast był miastem panującem; mieszkaniec Noli zasila kontyngent sprzymierzeńczy przy legjonie rzymskim, ale ten kontyngent idzie tam, dokąd każe mu iść wódz rzymski — konsul; a o wojnie, z powodu której ten kontyngent został zaciągnięty, decyduje naród rzymski — przedstawicielstwa nolijskiego nikt tu o zdanie nie pyta.
 Nasuwa się pytanie, czy było to słuszne? Odpowiemy, że dodatnie były wynikające stąd rezultaty stopniowego rozwoju; dla zjednoczenia i uśmierzenia całego chaosu drobno-ustrojów politycznych podobna zależność od miasta rządzącego była stanem nieodzownym i przejściowym, ów zaś stopniowy rozwój dalszy polegał na tem, ażeby prawa obywatelskie rzymskie planowo rozciągać — z miasta Rzymu na Lacjum — z Lacjum na Italię — z Italji na prowincje. Tę drogę Rzymowi przeznaczono: za mądrych rządów szedł nią dobrowolnie, a skoro działo się przeciwnie, to sam tok wypadków przypominał mu o niej i zmuszał opornych do posłuszeństwa zasadzie wbrew ich woli. Że zaś dotychczas miasto panujące było posłuszne swojemu powołaniu, o tem przekonała wojna z Hannibalem i owa zwartość, ktorą okazała podwładna mu Italja wobec najścia nieprzyjaciół.
 Zatem — mieszkańcy prowincji, «sprzymierzeńcy» italscy i obywatele rzymscy: oto, z pominięciem pośrednich, mniej ważnych ugrupowań, skład swobodnego zaludnienia państwa rzymskiego. Rządzącą była tylko klasa ostatnia, a rządziła jedynie w mieście Rzymie; zobaczmyż, jak wyglądały te jej rządy.
 «Trzy czynniki ustroju państwowego», ciągnie wspomniany wyżej Polibjusz, «tak równomiernie, właściwie i celowo podzieliły między siebie rządy, że nikt nawet z pośród samych obywateli nie mógłby z głębi przekonania powiedzieć, czy ten ustrój państwowy jest w istocie swojej arystokratyczny, czy demokratyczny, czy monarchiczny. Jeżeli weźmiemy pod rozwagę przysługujące