Po tak gwałtownych, z błyskawiczną niemal szybkością dokonujących się głębokich zmianach, walka wzajemna wśród partji i partji z ministerjum królewskiem toczyła się wrzawliwie i zajadle w izbie deputowanych, w prasie codziennej i w literaturze. Dość przejrzyć artykuły ówczesne dzienników [takich, jak Le Siecle, Le Constitutionnel Le Courrier, Le Temps, La Quotidienne, Gazette de Erance, National, Journal du Peuple, L’Avenir i innych, by odczuć roznamiętuiony ton walki z mównicy poselskiej i redakcji staczanej. Gazety te, reprezentujące partje, stawiają je nam przed oczy i wykazują różnice ich kierunków; słyszymy w nich nie już indywidua mówiące, a głosy warstw i partji, zdania i zasady utarte, stałe hasła, od których odstąpić już nie wolno, których się zawsze jako broni na przeciwnika używa.
Niezbędnem uzupełnieniem tych artykułów dziennikarskich, są broszury publicystyczne, traktujące mniejwięcej dokładnie i rozumowo poszczególne kwestje i interesa swych partji. W gazetach występują niejako partje całe, tutaj wypowiadają osobistości przekonania swe i wyciskają na nich piętno indywidualnej swej myśli; broszury te wszystkie, prawdziwe płody chwilowej potrzeby, tchną jakiemś świeżem, pierwotnem życiem; właśnie ten rok 1831 wielce był obfity w takie broszury, których autorami pisarze tej miary, co Jouffroy, Lamartine, Chateaubriand, Briqueville, Cabet, Thiers, Potter i znany ze swych prac o Polsce Salvandy.[1]
W tych broszurach rozprawiających o formach rządu, o ustroju państwowym wyrażają się życzenia partji wyraźnie ukonstytuowanych, mających swoję reprezentacją. Lecz prócz tego ruchu, w istocie swej politycznego, nurtował wewnętrzne życie Francji o wiele głębszy prąd natury społecznej; w nim zlewały się dążenia i zamiary polepszenia doli i uobywatelnienia ludu roboczego, wytwarzającego się wówczas dopiero w klasę, z której nie daleka przyszłość „proletarjatu stworzy i tem mianem ją nazwie. Dążenia te reprezentowały wtenczas dwie szkoły, Saint-Simonistów i Pourierystów, obiedwie nazwą socjalizmu objęte. Socjalizm, jako teorja i jako zjawisko historyczne powstał równocześnie z proletarjatem, jest wynikiem rozłomu powstającego między proletarjatem a kapitalistami. Pierwszym socjalistą-teoretykiem był Saint-Simon; znaczenie jego polega na tem, że pierwszy zwrócił uwagę na kontrast istniejący pomiędzy pojęciem proklamowanej przez rewolucją wolności a rzeczywistym stanem zależności, w jakiej się w tem nowem industryjnem społeczeństwie robotnicy, pracobiorcy wobec chlebodawców, swych kapitalistów znaleźli; on pierwszy zauważył, że w miejsce dawnego
- ↑ By dać pojęcie o niesłychanie ożywionym ruchu piśmienniczym, zwracam tutaj uwagę na kilka takich broszur wielce charakterystycznych; wszystkie one wyszły w roku 1831.
A. de Jouffroy: Avertissem ents aux souvarains sur les dangers actuels de l’Europe. A. de Lamartine: Sur la politique rationnelle. Chateaubriand: De la restauration et de la monarchie elective. — De la nouvelle proposition relative an banissement de Charles X etc. Briqueville: Lettre a Monsieur de Chateaubriand. Cabet: Peril de la situation presents. Thiers: La monarchie de 1830. Potter: de la revolution a faire. Salvandy: Seize mois, ou la revolution et les revolutionnaires.
