być ważny wszędzie, gdziekolwięk zostanie przedstawiony, jako dowód. Na wypadek, gdyby jedna ze stron wytoczyła drugiej skargę, oboje zgadzają się na to, że skarga ta będzie nieważna, a strona skarżąca będzie musiała bez procesu i bez wyroku zapłacić 3000 denarów stronie drugiej, a drugie 3000 denarów fiskusowi, układ zaś obecny pozostaje nadal w mocy.
Odkrycie aktu z początków III w. p. C., rozwiązującego małżeństwo niepełnowartościowe, άγραφος γάμος w Durze jest prawdziwą niespodzianką. Potwierdza on to, co wykazały badania najnowsze, że tzw. άγραφος γάμος było to małżeństwo „niepisane“ nie tylko z nazwy ale i faktycznie.
Ta forma małżeństwa pojawia się w Egipcie po raz pierwszy w roku 36 p. C. (Oxy 267), a później rozpowszechnia się coraz bardziej. Czy ten rodzaj małżeństwa wziął swój początek z Egiptu — nie wiadomo; to pewne, że bardzo wcześnie stał się on wspólną własnością prawa greckiego[1]. Syryjskie księgi ustaw wykazują, że był on dobrze znany ludom zamieszkałym nad Eufratem i Tygrysem, a Justynian w „Novellae“ 74, 4, 3 uznaje άγραφον γάμον jako urządzenie wschodnio-rzymskiego prawa prywatnego, które specjalnie w niższych warstwach ludności miało zastosowanie.
W w. VIII w tzw. Ecloga Privata Aucta czytamy w sprawie rozwodu słowa następujące: Λύεται γάμος καί άγράφως, ότε οί συνοικούντες έξ ίδίας άρεσκείας έπί τούτω συμφωνήσουσιν Καί γάρ τώ προσφόρω ταβουλαρίω άβιάστως τήν ίδίαν φανεροποιούντες γνώμην καί πρόφασιν, διά τής ρεπουδίου ποιήσεως άξημίως πρός έαυτούς διαλύουσι γάμον.
Tu może mamy wyjaśnienie tej zagadki, że w Mezopotamii z początkiem III w. p. C. małżeństwo zawarte bez pisemnej umowy unieważniano w drodze pisemnej i to prawdopodobnie oficjalnie. Wejście więc w związek małżeński „niepisany“ i rozwiązanie jego nie nastręczały żadnych trudności, ale to drugie było unormowane ustawowo dla ochrony obu stron układających się. Gdy więc oboje małżonkowie tego sobie życzyli, mogli się rozłączać bez względu na to, czy mieli dzieci czy nie. Λύεται γά-
- ↑ Wilcken w wydaniu papirusów fryburskich III p. 65 stwierdził ważną okoliczność, że terminy: άγραφος i έγγραφος γάμος zachodzą tylko w dokumentach z epoki rzymskiej (pierwszy raz w r. 36 p. C., Oxy II 267); genezy więc tych instytucji dopatruje się w epoce ptolemejskiej a może nawet faraońskiej.
