Strona:PL Smereka - O retoryce w szkole średniej.pdf/16

broń i wygląd żołnierzy nieprzyjacielskich (ważne są te ustępy gdyż one już zwiększają przyszłą klęskę w wyobraźni czytelnika; c. 46, 4): Afros ltomanam crederes aciem: ita armati erant armie ad Trebiam, ceterum ad Trasumemum captis; (c. 46, 5): Ante aliox habitus genłinm harum cum magnitudine corporum tum specie terribilis erat: Galli super umbilicum nudi; Hispani linteis praeteatis purpura tunicis, candore miro fulgentibus, constiterant. Wiatr, jak zresztą zapowiedział już autor uprzednio, niesie tumany kurzawy w same oczy Rzymianom (c. 46, 9).. mullo pulvere in ipsa ora volvendo prospectum ademit.
 II. Opis bitwy właściwej (c. 47—49, 12) 1) Pierwsza faza bitwy (c. 47, 1—8). Wydawszy okrzyk wojenny, lekkozbrojni i konnica przechodzi do ataku. Powstaje zamieszanie jako zapowiedź rzezi: wskutek ciąsności miejsca, walka jeźdzców zmienia się w walkę piechoty (3):... stantibus ac confertis postremo turba equis, vir virum amplerus detrahebat equo. Opis kończą bardzo ważne słowa (3):.. acrius amen quam diutius pugnatum est... Pisarz je dla efektu umyślnie w tem miejscu podał (jest to już stwierdzenie rzezi i przyszłej klęski). Rzymianie ponoszą pierwszą klęskę: (3)... pulsique Romani equitea terga vertunt. — 2) Druga faza bitwy (c. 47, 4—10). Pod koniec potyczki konnicy piechota rusza do ataku: wszczyna się walka z początku równa; Rzymianie nawet rozbijają szyki wroga, lecz wskutek nieostrożności dostają się w środek szeregów nieprzyjacielskich i zostają zamknięci; zaczyna się nierówna walka. Opis kończą znów bardzo ważne słowa, dla efektu tu właśnie umieszczone: (10)... non tantum eo.. quod inclusi adversus circumfusos, sed etiam quod fessi cum recentibus ac vegetis pugnabant. Pisarz znowu stwierdza ogólnie rzeź i klęskę Rzymian. 3) Trzecia faza bitwy (c. 48, 1-6), Walka zaczyna się toczyć na lewem skrzydle, lecz będzie dla Rzymian niepomyślna, bo (2)... a Punica coeptum fraude, Tu zaznacza już Livius okrucieństwo wroga-zwycięzcy. Pięciuset Numidów udaje zbiegów i poddaje się; Rzymianie przyjmują ich i wysyłają na swe tyły. Tymczasem w momencie najzaciętszej walki, oni (4)... arreplis scutis, quae paesim inter acerros caesorum corporum (te słowa podkreślają straszność rzezi, evidentia et sub oculos subiectio) strata erant, aversam adoriuntur Romanam aciem tergaque ferientes ac poplites caedentes stragem ingentem ac maiorem aliquanto parorem ac tumultum fecerunt. Straszność bitwy potęguje przydanie jej znamion rzezi i piętnowanie okrucieństwa wroga. Livius przedtem zaznaczał te momenty; teraz całkiem wyraźnie wysuwa je naprzód, Klęska Rzymian jest już oczywista (5): Cum alibi terror ac fuga, alibi pertinax in mala spe proelium esset... (Hazdrubal dokonuje pewnego przegrupowania), Opis kończą znów znamienne wyrażenia: (6) Hispanos et Gallos equites Afris prope iam fessis caede magis quam pugna adiungit (sc. Hasdrubal). — 4) Czwarta faza bitwy (c. 49, 1—5). Konsul Paulus — o nim mówi teraz Livius, gdyż jego zgon musi przecież opisać dokładnie — mimo ciężkiej rany, w początkowem starciu odniesionej (2: primo statim proelio funda graviter ictus), walczy dzielnie w otoczeniu konnicy. Lecz siły go opuszczają: już koniem nie może kierować; jeźdzcy z jego orszaku przechodzą do walki pieszej. Pisarz podkreśla bohaterstwo konsula, by przeciwstawić mu okrucieństwo zwycięzcy, Han-