jej własnej wartości. W powyższym przykładzie wartość siły roboczej, funkcjonującej w ciągu 12 godzin, wynosi 3 szylingi, a więc wartość, której odtworzenie wymaga 6 godzin. Wartość wytworzona przez tę siłę roboczą wynosi natomiast 6 szylingów, ponieważ w rzeczywistości siła robocza funkcjonuje w ciągu 12 godzin, i wartość przez nią wytworzona zależy nie od jej własnej wartości, lecz od długości czasu jej działania. Dochodzimy w ten sposób do wyniku, na pierwszy rzut oka niedorzecznego, że praca, stwarzająca wartość 6 szylingów, posiada wartość 3 szylingów[1].
Widzimy dalej, że wartość 3 szylingów, w których wyraża się opłacona część dnia roboczego, to jest praca sześciogodzinna, występuje jako wartość łub też cena całkowitego, dwunastogodzinnego dnia roboczego, zawierającego 6 godzin nieopłaconych. A więc forma płacy roboczej zaciera wszelki ślad podziału dnia roboczego na pracę niezbędną i dodatkową, opłaconą i nieopłaconą. Cała praca wydaje się pracą opłaconą. Przy pracy pańszczyźnianej praca chłopa dla siebie samego i jego praca przymusowa dla pana odróżniają się wyraźnie i dobitnie w przestrzeni i czasie. Przy pracy niewolniczej nawet ta część dnia roboczego, w której ciągu niewolnik odtwarza jedynie wartość swych własnych środków utrzymania, a więc w gruncie rzeczy pracuje dla siebie samego, wydaje się pracą dla pana. Cała praca jego wydaje się pracą nieopłaconą[2]. Przy pracy najemnej, przeciwnie, nawet praca dodatkowa czyli nieopłacona wydaje się opłaconą. Tam stosunek własności maskuje pracę niewolnika dla siebie samego, tu stosunek pieniężny maskuje darmową pracę robotnika najemnego.
Wobec tego łatwo zrozumieć rozstrzygające znaczenie prze-
- ↑ Por. „Zur Kritik der politischen Oekonomie, Berlin 1859“, str. 40 (wyd. sztutgardzkie, str. 45, przekł. pol. str. 32), gdzie oznajmiam, że przy rozpatrywaniu kapitału należy rozwiązać zagadnienie: „W jaki sposób produkcja na podstawie wartości wymiennej, określonej przez sam tylko czas pracy, doprowadza do wyniku, że wartość wymienna pracy jest mniejsza, niż wartość wymienna jej wytworu?“
- ↑ „Morning Star“, naiwny aż do głupoty organ londyńskich wolnohandlowców, podczas amerykańskiej wojny domowej gorszy się wciąż, z największem oburzeniem moralnem, na jakie człowiek może się zdobyć, że Murzyni w Stanach Skonfederowanych [południowych] pracowali zupełnie za darmo. Powinien był łaskawie porównać koszt dzienny utrzymania takiego Murzyna, naprzykład z kosztem utrzymania wolnego robotnika w East End w Londynie.
