Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/546

9. Ustawodawstwo fabryczne (przepisy, tyczące higjeny i wychowania). Jego rozpowszechnienie w Anglji.

 Ustawodawstwo fabryczne, owo pierwsze planowe i świadome oddziaływanie społeczeństwa na żywiołowe ukształtowanie procesu produkcji, jest, jakeśmy to już widzieli, równie nieodzownym wytworem wielkiego przemysłu, jak przędza bawełniana, maszyny automatyczne i telegraf elektryczny. Zanim atoli omówimy rozpowszechnienie ustawodawstwa fabrycznego w Anglji, musimy jeszcze wspomnieć pokrótce o niektórych przepisach angielskiej ustawy fabrycznej, nie tyczących liczby godzin dnia roboczego.
 Ustawy sanitarne, pomijając już ich redakcję, ułatwiającą kapitalistom obchodzenie ich, są bardzo skąpe; w gruncie rzeczy ograniczają się do przepisów o bieleniu ścian i o niektórych innych środkach utrzymywania czystości, o przewietrzaniu i o ochronie przed niebezpiecznemi maszynami. W trzeciej księdze powrócimy do fanatycznej walki fabrykantów przeciw przepisom, które narzucały im nieznaczny wydatek na ochronę członków ciała ich „rąk roboczych“. Znów tu się sprawdza w całym blasku dogmat wolnohandlowców, w myśl którego w społeczeństwie, opartem na przeciwieństwie interesów, każdy służy dobru publicznemu przez to, że dba o swą własną korzyść. Wystarczy jeden przykład. Wiadomo, że poczynając od połowy lat czterdziestych rozwinął się silnie w Irlandji przemysł lniany, a wraz z nim rozmnożyły się „scutching mills“ (fabryki, gdzie trzepią i międlą len). Takich „mills“ było tam w r. 1864 około 1.800. Perjodycznie, jesienią i zimą, ludzie zupełnie nieobeznani z maszynami, przeważnie młodzież i kobiety, synowie, córki i żony okolicznych drobnych dzerżawców, odciągani są od pracy w polu, aby paść lnem walce w „scutching mills“. Nieszczęśliwe wypadki w tych warsztatach są pod względem liczby i następstw bezprzykładne w historji maszyn. W jednym tylko „scutching mill“ w Kildinan (pod Cork) w latach 1852 — 1856 naliczono 6 wypadków śmiertelnych i 60 ciężkich okaleczeń. Wszystkim tym wypadkom można było zapobiec zapomocą najprostszych urządzeń, kosztujących niewiele szylingów. Dr. W. White, „certifying surgeon“ [lekarz upoważniony do wystawiania świadectw] fabryk w Downpatrick, oświadczył w swem oficjalnem sprawozdaniu z 15 grud-