nicze w sposób zaiste nieprzyzwoity. Wiem z najlepszego źródła, że na 8 funtów tkaniny składa się 5¼ funtów bawełny i 2% funtów kleju tkackiego. Inna znów tkanina na 5¼ funtów swej wagi zawiera 2 funty kleju. Tyczy to pospolitego perkalu, przeznaczonego na wywóz. Do innych materjałów dodawano niekiedy 50% kleju. Dzięki temu fabrykanci mogę, się przechwalać, jako też przechwalają się istotnie, że bogacę się sprzedażą tkanin po cenie niższej, niż koszt nominalnie zawartej w nich przędzy“[1]. Lecz robotnikom wypadło cierpieć nietylko z powodu eksperymentów fabrykanckich w fabrykach i magistrackich poza fabrykami, nietylko z powodu zniżki płac i bezrobocia, niedostatku i jałmużny, mów pochwalnych w Izbie Lordów i w Izbie Gmin. „Nieszczęśliwe kobiety potraciły zajęcie na początku „głodu bawełnianego“ i stoczyły się do poziomu mętów społecznych. Obecnie przemysł znów się ożywił i roboty nie brak, lecz one pozostają członkami tej nieszczęsnej klasy, której już zapewne nie opuszczą. To też dziś jest w mieście więcej młodocianych prostytutek, niż było ich kiedykolwiek w ciągu ostatnich 25 lat“[2].
A zatem na pierwsze 45 lat dziejów przemysłu bawełnianego angielskiego, od r. 1770 do r. 1815, przypada tylko 5 lat kryzysu i zastoju, ale był to okres światowego monopolu Anglji. W następnym czterdziestoośmioletnim okresie, od r. 1815 do r. 1863, naliczyliśmy tylko 20 lat ożywienia i rozkwitu na 28 lat depresji i zastoju. W okresie pomiędzy rokiem 1815 a 1830 zaczyna się konkurencja z Europą kontynentalną i ze Stanami Zjednoczonemu Od roku 1833 Anglja poczyna rozszerzać swe azjatyckie rynki zapomocą „tępienia rodzaju ludzkiego“ [masowego rujnowania tkaczy ręcznych hinduskich]. Po odwołaniu ustaw zbożowych, pomiędzy rokiem 1846 a rokiem 1863, na 8 lat średniego ożywienia i rozkwitu przypada 9 lat depresji i zastoju. O położeniu robotników przemysłu bawełnianego, dorosłych mężczyzn, nawet w okresie rozkwitu, możemy sądzić na podstawie poniższego przypisu[3].
- ↑ „Reports etc. for 30th april 1864“, str. 27.
- ↑ Z listu Harrisa, szefa policji w Bolton, ogłoszonego w „Reports of insp. of fact. for 31st october 1865“, str. 61, 62.
- ↑ W odezwie robotników przemysłu bawełnianego, wydanej na wiosnę 1863 r., w sprawie utworzenia towarzystwa emigracyjnego, czytamy między innemi: „Mało kto będzie zaprzeczał, że wielka emigracja, robotników fabrycznych jest obecnie bezwzględnie konieczna. Ale fakty