przęgać do pracy nieprodukcyjnej coraz większą, część klasy robotniczej, a zwłaszcza odtwarzać coraz bardziej masowo pod nazwą „służby“ (posługacze, służące, lokaje i t. d.) dawnych niewolników domowych. Według spisu z r. 1861 cała ludność Anglji i Walji liczyła 20.066.224 osób, w tem 9.776.259 mężczyzn i 10.289.965 kobiet. Jeżeli odliczymy wszystkich za młodych lub za starych do pracy, wszystkie „nieprodukcyjne“ kobiety, młodocianych i dzieci, dalej „stany ideologiczne“, jak rząd, klechów, prawników, wojskowych i t. d., dalej tych wszystkich, których wyłączne zajęcie polega na spożywaniu cudzej pracy w postaci renty gruntowej, procentu i t. d., wreszcie nędzarzy, włóczęgów, przestępców i t. d., to zgruba licząc zostanie 8 miljonów osób, płci obojga i różnego wieku, włączając wszystkich kapitalistów, w jakimkolwiek charakterze czynnych w przemymyśle, handlu i finansach. Z tych 8 miljonów przypada na:
Robotników rolnych (wraz z pastuchami, oraz z parobkami i dziewczynami, mieszkającemi u dzierżawców).
|
1.098.261 | osób |
Wszystkich zatrudnionych w fabrykach wyrobów bawełnianych, wełnianych, lnianych, konopnych, jedwabnych i jutowych, w pończoszarniach mechanicznych i w koronkarstwie.
|
642,607[1] | „ |
Wszystkich zatrudnionych w kopalniach węgla i kruszców.
|
565,835 | „ |
Wszystkich zatrudnionych w całej metalurgji (w wielkich piecach, walcowniach i t. d.), oraz we wszelkich rękodzielniach metalowych.
|
396.998[2] | „ |
Służbę.
|
1,208,648[3] | „ |
Jeżeli zsumujemy personel fabryk włókienniczych z personelem kopalń węgla i kruszców, to otrzymamy liczbę 1.208.442 osób. Jeżeli zsumujemy personel fabryk włókienniczych z per-
- ↑ W tem tylko 177.596 płci męskiej powyżej lat 13.
- ↑ W tem 30.501 płci żeńskiej.
- ↑ W tem płci męskiej 137.447. Z liczby 1.208.648 osób jest wyłączony wszelki personel, nie służący w domach prywatnych.
Przypis do 2-go wydania. Od r. 1861 do 1870 liczba służących-mężczyzn podwoiła się prawie: wzrosła do 267.671. W r. 1847 było 2.694 gajowych (w arystokratycznych zwierzyńcach), natomiast w r. 1869 — 4.921. Młode dziewczęta, służące u drobnomieszczan londyńskich, w języku ludowym zwą się „little slaveys“. czyli „niewolniczkami“.
[Na Marksa osobistym egzemplarzu 1-go wydania „Kapitału“ znajdujemy następującą cytatę z „Evening Star“, z dn. 11 września 1868 r.: „Służące nieraz są przepracowane w sposób, który przynosi wstyd ich paniom. Trafem znam sporo tych „niewolnic“, jak je niektórzy nazywają, i spółczuję im z całego serca. Wcześnie muszą wstawiać, a potem czuwać