Dr. Ure, ów Pindar fabryki automatycznej, z jednej strony opisuje ją. jako „kooperację różnych kategoryj robotników, dorosłych i małoletnich, którzy umiejętnie i pilnie doglądają, zespołu maszyn wytwórczych, pędzonego stale centralną, siłą (pierwszego motoru)a z drugiej strony jako „potężny automat, złożony z niezliczonych organów mechanicznych i organów świadomych, pracujących solidarnie i nieustannie nad wytwarzaniem tego samego przedmiotu, tak że wszystkie te organy podporządkowane są jednej sile poruszającej, która sama sobie ruch nadaje“. Dwa te określenia nie są bynajmniej równoznaczne, gdyż w pierwszem złożony robotnik zbiorowy, czyli społeczny organizm pracy, występuje jako czynny podmiot pracy, a mechanizm automatyczny jako jej przedmiot; w drugiem zaś mechanizm automatyczny jest podmiotem, a robotnicy, jako jego organy świadome, są dołączeni do jego organów nieświadomych i wraz z nimi podporządkowani tej samej centralnej sile poruszającej. Określenie pierwsze tyczy każdego zastosowania i maszyn na szerszą skalę; drugie charakteryzuje ich zastosowanie, a więc nowożytny system fabryczny. To też Ure lubi przedstawiać nam centralną maszynę poruszającą, jako nietylko automatyczną, lecz również autokratyczną [samowładną], „W tych wielkich warsztatach dobroczynna siła pary skupia dokoła siebie wiele tysięcy swych poddanych“[1].
Wraz z narzędziem pracy także i umiejętność posługiwania się niem przechodzi z robotnika na maszynę. Zdolność wytwórcza narzędzia wyzwala się z ciasnych szranków osobowych ludzkiej siły roboczej. Wskutek tego zanika podstawa techniczna, na które spoczywa podział pracy w rękodzielni. Zamiast właściwej rękodzielnictwu całej hierachji wyspecjalizowanych robotników widzimy w fabryce automatycznej niwelację czyli wyrównanie prac, wykonywanych przez, obsługę maszyn[2], zamiast sztucz-
- ↑ Ure: „Philosophy of manufacture“, str. 18.
- ↑ Tamże, str. 31. Por. Karl Marx: „Misère de la philosophie Paris 1847“, str. 140, 141.
lutnie, lecz spadła stosunkowo. Por. „Reports ot insp. of fact. tor 31st october 1862“ str. 63. W Lancashire przeważa przemysł bawełniany. Ale jakie miejsce zajmuje przemysł bawełniany w produkcji przędzy i tkanin wogóle, możemy wnosić stąd, że w Anglji wraz z Walją, Szkocją i Irlandją przedstawiał on 45,2% wszystkich fabryk przędzalniczych i tkackich, 83,3% wszystkich wrzecion, 81,4% wszystkich krosien mechanicznych, 72,6% poruszającej je siły parowej i 58,2% ogółu osób zatrudnionych, (Tamże, str. 62, 63).