w różny sposób, podczas gdy charakter pisma nie pozostawiał żadnych wątpliwości, że brak jej uzdolnienia do prowadzenia szkoły. Sama przytem przyznała, że nie umie prowadzić dziennika szkolnego... Inna szkoła mieściła się w izbie, długiej 15 stóp, a szerokiej 10 stóp, i w tym lokalu naliczyłem 75 dzieci, które bełkotały coś niezrozumiałego“[1]. „Nie chodzi mi jednak tylko o te nory, w których dziatwa otrzymuje świadectwa, ale nie pobiera nauki, gdyż w wielu szkołach, gdzie nauczyciel posiada dostateczne wykształcenie, starania jego rozbijają się o rozpaczliwy natłok dzieci w różnym wieku, poczynając od trzyletnich. Utrzymanie nauczyciela, nędzne w najlepszym nawet wypadku, zależy całkowicie od tego, ile pensów otrzyma od możliwie największej liczby dzieci, które zdoła stłoczyć w izbie szkolnej. Dodajmy do tego umeblowanie nędzne, brak książek i innych pomocy naukowych i wreszcie przytłaczający wpływ, który na tę biedną dziatwę wywiera duszne i wstrętne powietrze. Byłem w wielu takich szkołach, gdzie widziałem całe rzędy dzieci, które nic absolutnie nie robiły. I to zostaje poświadczone jako uczęszczanie do szkoły, a w statystyce urzędowej dzieci te figurują, jako wychowane (educated)“[2]. Fabrykanci szkoccy starają się wydalać dzieci, podległe przymusowi szkolnemu. „Wystarcza to, aby dowieść, jak wielką jest niechęć fabrykantów do przepisów o nauczaniu dzieci“[3]. Niechęć ta przybiera postać groteskowo-przerażającą w drukarniach perkalików i innych tkanin. Drukarnie te posiadają własną ustawę fabryczną. Według przepisów ustawy „każde dziecko przed wstąpieniem do drukami powinno uczęszczać do szkoły i odbyć conajmniej 30 dni szkolnych i niemniej niż 150 godzin szkolnych w ciągu 6 miesięcy, bezpośrednio poprzedzających pierwszy dzień jego pracy. Podczas pracy w drukami dziecko powinno również w ciągu co drugiego okresu 6-miesięcznego spędzić w szkole conajmniej 30 dni i niemniej niż 150 godzin... Bytność w szkole winna przypadać na godziny pomiędzy 8 rano a 6 wieczór. Bytność
