Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/433

sza jest ciągłość całkowitego procesu, czyli im mniej przerw musi przebyć materjał surowy pomiędzy swoją fazą pierwszą a ostatnią, im bardziej więc sam mechanizm zastępuje dłoń ludzką w przenoszeniu wytworu z jednej fazy produkcji do drugiej. Jeżeli w rękodzielnictwie wyodrębnienie poszczególnych procesów jest zasadą, wynikającą z samego podziału pracy, to przeciwnie — zasadą rozwiniętej produkcji fabrycznej jest nieprzerwana ciągłość poszczególnych procesów.
 Zespół maszyn, czy to polegający na kooperacji prostej jednorodnych maszyn roboczych, jak w tkactwie, czy na połączeniu maszyn różnorodnych, jak w przędzalnictwie, stanowi jeden wielki automat, jeżeli otrzymuje napęd z jednego motoru, który sam sobie ruch nadaje. Bywa jednak i tak, że cały zespół otrzymuje napęd z maszyny parowej, chociaż albo pojedyncze maszyny narzędziowe wymagają jeszcze w pewnych warunkach dłoni robotnika;, jak to było naprzykład z puszczaniem w ruch przędzarki mulejowej aż do wprowadzenia selfacting mule [przędzarki mulejowej automatycznej] i jak jest dziś jeszcze przy wyrobie cienkiej przędzy; albo też robotnik przy pewnych czynnościach musi sarn kierować pojedyńczemi częściami maszyn jak swemi narzędziami, jak to było przy produkcji maszyn ze slide rest [suportem] przed przekształceniem go w samodzielny selfactor [automat], Z chwilą, gdy maszyna robocza już bez pomocy ludzkiej wykonywa wszelkie ruchy, potrzebne dla obróbki materjału surowego, i wymaga już tylko dozoru człowieka, z tą chwilą mamy zespół maszyn, działający automatycznie, a zarazem nadający się do ciągłych ulepszeń w szczegółach. Przykładem tych ulepszeń mogą być takie wynalazki zupełnie nowożytne, jak przyrząd, automatycznie zatrzymujący przędzarkę, gdy zerwie się nitka lub też selfacting stop [hamulec automatyczny], zatrzymujący udoskonalone krosno parowe, gdy wymota się wątek cewki z czółenka tkackiego. Nowożytna papiernia jest przykładem zarówno ciągłości produkcji, jak przeprowadzenia zasady automatyzmu. Wogóle na przykładzie papiernictwa można wybornie poznać w szczegółach zarówno różnice pomiędzy różnemi sposobami produkcji, na podstawie różnych środków produkcji, jak związek między temi sposobami produkcji a społecznemi stosunkami produkcji, gdyż dawne papiernictwo niemieckie jest w tej dziedzinie wzorem produkcji rzemieślniczej, holenderskie z 17-go i francuskie z 18-go wieku — ręko-