elementy wielkiego przemysłu. Przędzarki o ruchu ciągłym [throstle] systemu Arkwrighta od początku już miały napęd wodny. Jednak stosowanie siły wodnej jako powszechnej siły napędowej było też związane z szeregiem trudności. Siła ta nie mogła być dowolnie powiększana, na niedobór jej nie było rady, nieraz brakło jej zupełnie, a przedewszystkiem była natury czysto lokalnej[1]. Dopiero druga maszyna parowa Watta, tak zwana maszyna o działaniu podwójnem, okazała się motorem, który sam sobie wytwarza siłę napędową, spożywając wodę i węgiel, i którego działanie poddaje się zupełnie kontroli człowieka. Maszyna ta, ruchoma i sama będąca środkiem lokomocji, miejska, a nie wiejska jak koło wodne, pozwalała skupiać produkcję u zamiast rozpraszać ją po wsiach[2]. Wreszcie maszyna parowa technicznie daje się wszędzie zastosować, a instalacja jej jest stosunkowo mało zależna od okoliczności lokalnych. Wielki genjusz Watta okazał się w objaśnieniu patentu, otrzymanego przezeń w kwietniu 1784 r., gdzie określa on swą maszynę parową nie jako wynalazek, służący do jakiegoś poszczególnego celu, lecz jako powszechną siłę napędową wielkiego przemysłu. Wspomina on tam o zastosowaniach, z których niektóre, jak naprzykład młot parowy, miały się urzeczywistnić zgórą pół wieku później. Jednak powątpiewał on o możności zastosowania maszyny parowej do żeglugi. Spadkobiercy jego, „Boulton and Watt“, na wystawie przemysłowej londyńskiej w r. 1851 wystawili największą maszynę parową dla wielkich parowców morskich.
Dopiero odkąd narzędzia organizmu ludzkiego przekształciły się w narzędzia mechanicznego aparatu maszyny narzędziowej, dopiero od tej chwili również maszyna poruszająca przybiera
- ↑ Nowoczesny wynalazek turbiny uprzątnął liczne zapory, które dawniej tamowały przemysłową eksploatację sił wodnych.
- ↑ „W zaraniu przemysłu włókienniczego wybór miejscowości, w której powstawały fabryki, zależał od znalezienia potoku o dostatecznym spadku, aby poruszać koło wodne. A chociaż zaprowadzenie napędu wodnego było początkiem upadku przemysłu domowego, to jednak wobec konieczności umieszczania zakładów przemysłowych nad brzegami potoków, a często w dość — znacznej od siebie odległości, przemysł ten nosił raczej wiejski, aniżeli miejski charakter. Dopiero z chwilą, gdy siła pary zastąpiła siłę wody, fabryki skupiły się w miastach oraz w miejscowościach, gdzie węgieł i woda, potrzebne dla wytwarzania pary, znajdowały się w ilościach dostatecznych. Motor paro-wy jest rodzicem miast przemysłowych“ (A. Redgrave w „Reports of insp. of factories for 30th april 1866“ str. 36).
