Strona:PL Limanowski - O kwestji robotniczej 1871.pdf/9

 Widzimy, że na początku władza wyłączna należy tylko do właścicieli ziemi. Były to czasy panowania rycerstwa, szlachty, zachodni feudalizm. Byli panowie i poddani. Jedni rządzili, drudzy im służyli. Pan na swoim kawałku ziemi, w swojej lenności był prawodawcą, sędzią i rządcą. Wszelkie zajęcie było zależnem, lennem; trzeba było uzyskać na nie prawo czyli raczej przywilej. Pan udzielał prawa sprzedaży, prawa przewozu, prawa używalności młyna, piekarni, prawa polowania; jemu opłacano mostowe, myto i t. d.
 Przywileje te dały możność zawiązać się i rozwinąć nowej potędze. Obok siedlisk możnych panów stawały miasta, gdzie się skupiała ludność przemyślna i zapobiegliwa; żyła ona głównie z pana i dla pana. Ona dostarczała potrzebnych mu rzemieślników; ona sprzedawała mu towary z daleka sprowadzone; ona pożyczała mu pieniędzy, gdy ich potrzebował. W ten sposób stała się potrzebną; a stawszy się potrzebną, nabywała znaczenia i siły. Aby uniknąć drapieżnego rządu swoich władców, kupowała dla siebie od nich prawo samorządu we własnem gnieździe. Okupiona wolność sprzyjała rozwojowi bogactwa, a zamożność wzbudzała pragnienie oświaty. Z miejskiej ludności zaczęli wychodzić ludzie uczeni, obeznani z prawem, tak zwani legiści, którzy rychło zyskali wpływ na sprawy państwa. Stało się to w XIII stuleciu, gdy z powodu sporu o podatki z duchowieństwem odwołał się do ich pomocy w Anglji Edward I, a we Francji Filip Piękny. Za tego ostatniego zaczęli oni tworzyć nowy stan, tak zwany trzeci (tiers-état), ponieważ szlachta i duchowieństwo stanowiły dwa stany. W XV stuleciu miasta dochodzą do wielkiej potęgi we Włoszech i Niemczech. We Florencji rządzi ród kupiecki, bankierski — Medyceuszów, a w Niemczech liga hanzeatycka, do której należało 80 miast, dumne stawia czoło rycerstwu. U nas w Polsce przewaga niemców na handlowem pobojowisku, jak się wyraża Szajnocha, i napływ ogromny żydów do miast stanęły silną tamą do rozwoju stanu trzeciego.
 Rewolucja 1789 r. utwierdziła na zachodzie przewagę w społeczeństwie stanu trzeciego, pieniężnego, tak zwanej bur-