Strona:PL Limanowski - O kwestji robotniczej 1871.pdf/8

 Ziemia jest to matka — karmicielka nieustanna człowieka, bez której istnienie jego byłoby niemożliwem. Ziemia jest to grunt, z którego człowiek ciągnie wszystkie swoje soki. Ziemia nareszcie jest to wielki warsztat, na którym człowiek sporządza wszystko, bez czego obejść się nie może i co służy mu dla uprzyjemnienia jego bytu.
 Kapitał jest to zaoszczędzona żywność, odzież, sprzęty, narzędzia, jest to zaoszczędzona praca ludzka. Tak, zaoszczędzona praca ludzka. Obrachowano, że w Anglji machiny parowe zastępują siłą swą — 76 miljonów robotników, to jest więcej niż 2 razy tyle, ile jest całej ludności w Anglji, Szkocji i Irlandji razem, a prawie połowa tej ludności, jaka się znajduje we wszystkich posiadłościach państwa brytańskiego. — Dobroczynność kapitału jest wielka. Możemy go porównać do nawozu, co rzucony do roli, zasiew bujnym plonem wieńczy.
 Lecz jak plonu nie ma bez siewcy, tak niema kapitału bez pracy. Ona wydobywa wszystko z warsztatu, ona tworzy i zastosowywa kapitał. Przez pracę człowiek staje się panem przyrody, praca wiąże społeczeństwa, przez pracę zdobywa sobie człowiek obywatelstwo, a naród ojczyznę.
 Wszystkie te trzy czynniki są ważne, lecz w dziejach społeczeństw europejskich każdy z tych czynników bierze kolejną przewagę.
 Wilhelm Roscher, niemiecki ekonomista, powiada, że z początku panowała wyłącznie własność ziemska, następnie praca dała byt klasie średniej, która zawładnęła kierunkiem dziejowym, a obecnie wchodzimy do trzeciego okresu, w którym panowanie należy się kapitałowi.
 Znowu Ferdynand Lassal, znakomity niemiecki socjalista, porządkuje w inny sposób kolejność przewagi czynników ekonomicznych: on stawia naprzód ziemię, później kapitał, a dopiero ma przyjść praca.
 Że czynniki ekonomiczne w przebiegu dziejowym społeczeństw europejskich nie jednakowy zachowują względem siebie stosunek, zaprzeczyć trudno.