zawsze zadziwionym — powiada jeden z nówszych ekonomistów francuskich, Batbie, — widząc rozdrażnienie, jakie wywołuje propozycja obłożenia opłatą przedmiotów zbytku. Ludzie zamożni są systematycznie nieprzychylni opłacie od rzeczy zbytkowych“[1]. Tymczasem, kwestja ta cała, uważa Batbie, głównie zawiera się w tem, czy lepiej wymagać tych samych sum od dostatku, czy od koniecznych potrzeb. Co więcej, — równość, ogłoszoną w deklaracji praw człowieka 1789 r., późniejsze konstytucje ograniczyły ustanowieniem wyborczego census, dzieląc społeczność na stan rządzący z ludzi majętnych złożony i na stan podwładny biednych pracowników obejmujący.
Przewaga kapitalu od końca XVIII. stul. jest widoczną. „Dotąd poważano ludzi tylko według ich pochodzenia, — powiada Buckle, wykazując rozwój ducha kupieckiego w XVIII. stul.; — teraz zaczęto ich także poważać według posiadanych bogactw. Stara arystokracja zaniepokojona zmianą czyniła co mogła, aby przygnieść i stłumić młodych i niebezpiecznych spółzawodników. I nie można się dziwić, że ją to bolało. Nowa dążność była zgubną jej uroszczeniom. Pytanie, kto kogo rodził, przemieniło się na pytanie: kto ma majątek?“[2] Ziemska własność przestaje być dziedzictwem, pełnem pamiątek rodowych, gniazdem rodzin, a staje się warsztatem dorabiania się majątku. Ze zniesieniem poddaństwa, z uchyleniem służebnych stosunków, własność ziemska została na łasce kapitału.
Cóż powiemy o pracy? W jakimże ona była stosunku do innych czynników ekonomicznych?
Zaiste, stosunek ten nie był dla niej korzystny.
Była ona w służebnem, zależnem położeniu.
Czyż można bowiem mówić o niezależności pracy w obec stosunków poddańczych, jakie krępowały robotnika; w obec
