Stefan Zyzani, czyli jak go wzgardliwie nazywali nieprzyjaciele Stefanek, był didaskałem, t. j. nauczycielem ruskim w Litwie i nie przyjął unii. Sławny to autor gramatyki słowiańskiéj i katechizmu. Dowodził w osobnéj książce, że katolicy źle pojmują dogmat o pochodzeniu Ducha Świętego i że Ruś nieunicka pojmowała go lepiéj. Stąd pokłócił się ze Szczęsnym Żebrawskim, teologiem akademii, który napisał: „kąkol, który rozsiewa Stefanek Zyzani w cerkwiach ruskich w Litwie“. Ale burzliwy, zuchwały Stefanek nie przestając na druku, wywołał spory uliczne. Za druk i za sposób myślenia nikogo nie prześladowano w Polsce, każdy co chciał pisał i co chciał mówił, ale wylewanie krwi niewinnéj nie mogło Stefankowi ujść na sucho, król go skazał na banicję i wtedy uspokoił się cokolwiek. Po Zyzanim wystąpił Krzysztof Broński, arjanin, którego zapłacił książę Ostrogski, ażeby pisał przeciw unii. Dostał za to od księcia miasteczko Wołsk i kilka wsi na Ukrainie. Broński jednak nie mógł się wydać, boby przez to popsuł swoja sprawę, gdyby się dowiedziano, że arjanin, który w Bóstwo Chrystusowe nie wierzy, broni cerkwi ruskiéj. Stąd dzieło swoje pod tytułem: „Apokryzja“ wydal bezimiennie w roku 1597, nazwawszy się Filaletem Ortodoxem, To trzeba głównie uważać w dziejach polemiki ruskiéj, że wszyscy pisarze dziełom swoim nadawali greckie tytuły i jeżeli sami wydać się ze swojém nazwiskiem nie chcieli, greckie nadawali sobie imiona; był to jedyny ślad tradycyj, które ich z kościołem carogrodzkim niegdyś wiązały. Zresztą tylko pierwszy wyraz na tytule był grecki, ale zawierał w sobie całą treść i koloryt dzieła, Filalet tedy z grecka znaczy po polsku przyjaciel „prawdy“, ortodox znaczy „prawowiernego“. Apokrisis była „odpowiedzią na książki o synodzie brzeskim imieniem ludzi starożytnéj religii greckiéj“. Przeciw Brońskiemu pisał Piotr Arkadiusz, grek, rodem z Korcyry, którego papież Klemens VIII przysłał do Polski w skutku dojścia unii, ale to mniéj nas obchodzi, gdy pisał po większéj części po łacinie. Są poszlaki, że główne dzieło przeciw Brońskiemu „Antirresis“ nie Arkadjusz pisał, ale Hipacy Pociej, jeden ze sprawców unii. Antirresis wyszło po polsku w Wilnie w roku 1600. Pociej ten wiele pisał, niezmordowany w pracy ciągle kołatał za unją, Był synem podskarbiego litewskiego, pochodził więc z najznakomitszéj szlachty ruskiéj, nawet wiódł ród swój prosto od św. Włodzimierza przez książąt litewskich i ruskich. Urodził się w religii greckiéj, na dworze Zygmunta Augusta zachwycił
