Byłem na uroczystościach dziesięciolecia owej daty i płakałem z radości, — poprostu płakałem!
Zmieszany z tłumem, nie korzystając ze specjalnej karty i rezerwowanych miejsc, walczyłem jak tysiące innych o zdobycie miejsca na jakich schodach, skądbym mógł ogarnąć spojrzeniem cały Czerwony Plac, gdzie wszystko się skoncentrowało, gdzie starano się zaspokoić ciekawość i upodobania każdego, — nie zapominając nawet o nieśmiertelnej głupocie.
Wyrazem tej ostatniej była zorganizowana oficjalnie wystawa karykaturalnych masek Chamberlaina, Brianda[1] i Mussoliniego[2], — pod samym nosem korpusu dyplomatycznego. Na ten widok płakałem raczej z żalu i ze złości, — tak samo jak na widok defilady czerwonych wojsk, których faktyczna siła i potęga była czemś wręcz przeciwnem temu, co nam tam demonstrowano. Bolszewizm bowiem jeżeli zatriumfował w Rosji, to napewno nie dzięki dzikim kozakom zbrojnym w potężne lance. A z chwilą gdy do serc ludzkich nie zdoła on trafić niczem więcej, jak lancami, dni jego będą policzone.
Na szczęście jednak była w tem wszystkiem jakaś idea, był zapał, uczucie i wiara w przyszłość. Był w tem obraz całej ludzkości, jaką ona będzie w dzień zupełnego wyzwolenia, — przez Czerwony Plac bowiem przedefilowało półtora miljona ludzi, a wszystkie te tak rozmaite twarze wydawały się jakby zupełnie przeobrażone, ożywione ogniem wzniosłego, szlachetnego zapału. Wszyscy ci ludzie gotowiby byli zginąć aż do ostatniego, byleby pło-
- ↑
Aristide Briand (1862-1932) – socjalistyczny polityk francuski, wielokrotny premier Francji; działacz pokojowy, współtwórca antywojennych traktatów w Locarno i Brianda-Kellogga; laureat pokojowej Nagrody Nobla.
- ↑ Benito Mussolini (1883-1945) – włoski polityk i dziennikarz, premier (duce) faszystowskich Włoch.
