(np. 3 grzywny), konfiskata zboża, kara chłosty itp.[1]. Nie jest też pewnie rzeczą przypadku, że sankcje te były, jak to wynika z wypisów poszczególnych, coraz częstsze i coraz poważniejsze. Wasiutyński w swej gruntownej pracy stwierdza, że bardzo rzadko zdarzały się wyjątki od zasady przymusu mlewa, wyjątki, które zresztą nie zaważyły na ogólnym układzie stosunków[2].
Przy omawianiu stosunku gromady do młynów i młynarzy warto wspomnieć, że często na ludności wiejskiej ciążył obowiązek naprawy wszystkich urządzeń młynnych. Ita prout ex antiquo reformaverunt[3], mówi wpis z drugiej połowy XV wieku; moglibyśmy więc przenieść ten zwyczaj niemal na początki istnienia młynów. Jak już wspomniałem, obowiązek opatrywania samego budynku młynnego i jego urządzeń ciążył na młynarzu; do ludności więc należało raczej opatrywanie jazów, sypanie grobli czy ― przy wyższej formie technicznej młyna ― budowanie zapór. Skąpe wiadomości, którymi rozporządzamy, wiosek ten potwierdzają[4].
Na podstawie powyższych rozważań i tego, że, jak wiemy, młynarz przeważnie pobierał część dochodów, możemy stwierdzić, że jego sytuacja gospodarcza i społeczna była bezwzględnie lepsza niż zwykłego kmiecia. Wyposażenie młynarzy w ziemię w XV wieku było czasem równe, czasem większe od wyposażenia przeciętnego kmiecia, zależność też ich od pana była znacznie mniejsza[5]. Daje się to zauważyć zarówno w stosunku do feudałów świeckich, jak i duchownych. W XV wieku kapituła płocka zwalnia młynarzy od płacenia ogólnej kontrybucji i zachowuje ich dawne przywileje[6].
W związku z tym młynarzy cechuje na ogół zamożność. Młynarz Clos Ktlicz może kupić młyn (prawo dzierżawy) za 51 grzywien[7]. Młynarz spod Krosna ― Maciej, posiada oprócz mącznego młyna folusz i tartak[8]. Co ważniejsze, często ludność wiejska winna jest młynarzowi po parę a nawet kilka grzywien z tytułu pożyczki (często pod zastaw) lub zaległości za przemiał[9]. Mało tego: młynarze posiadają cza-
- ↑ AGZ, t. XII, nr 3534, r. 1471; t. XIII, nr 5000, r. 1462 i in.
- ↑ W. Wasiutyński, o.c., str. 58.
- ↑ AGZ, t. XVIII, r. 1425, nr 1783, por. też nr 4059, 2029, 2198 i in.
- ↑ Kod. Dypl. Wkp., t. II, nr 909 r. 1307, Ludność obowiązana jest do obudowy jazdów młyńskich. Arch. Państw. Krak., Castr. Crac. relat. 126 str. 2000 r. 1469.
- ↑ P. Dąbkowski, Stos. gosp. ziemi halickiej str. 24.
- ↑ Acta Capituli Plocensis nr 403, nr 503 i in. Tu wspomnieć należy, że kler wykazywał duże zainteresowanie inwestycjami młyńskimi. Znane są liczne spory i procesy o młyny ze stawami rybnymi, polami itd. między proboszczami, zakonnikami itp. Np. AGAD Płocka Ziemska Wieczysta Rel. i Wyr. 1 r. 1450, str. 187.
- ↑ Das Schöffenbuch…, r. 1455, nr 64.
- ↑ AGZ, t. XVI r. 1478, nr 1336.
- ↑ SPPP, t. VIII, nr 51, 1879, 4885 i in.
