sem i karczmę, która, jak wiadomo, jest przedsiębiorstwem bardzo dochodowym[1].
Młynarz-dzierżawca, do pewnego stopnia „urzędnik” feudała (czy to szlachcica, czy sołtysa, czy też duchownego), mógł spełniać w XV wieku rolę niejako bankiera wsi. Oczywiście nasuwa się też koncepcja o wspólnym wyzyskiwaniu chłopów przez feudała i młynarza jednako w tym zainteresowanych.
Jak już wspomniałem we wstępie, główny i istotny antagonizm istniał między feudałami z jednej strony a masą chłopstwa z drugiej[2]. Trzeba jednak podkreślić, że oczywiście istniały tarcia pomiędzy bogatymi i biednymi chłopami; liczne sprawy sądowe młynarzy z kmieciami o obrazę czci, o niezwrócenie długu itp. spotyka się bardzo często w zapiskach sądów ziemskich. W omawianym okresie nierzadko zdarzały się też zatargi między chłopami (i młynarzami) a szlachtą. Młynarze dobrze musieli się orientować w tym, że są krzywdzeni, o czym świadczą liczne skargi, na przykład do kapituły płockiej o „nieludzkim wyzysku szlachcica”[3].
W epoce feudalnej wartość dodatkowa idąca do kieszeni wyzyskiwacza przybierała bardziej bezpośrednie formy niż na przykład w ustroju kapitalistycznym. Nie należy jednak zapominać, że znaczna część młynarzy, szczególnie w XIII―XIV wieku, ani pochodzeniem, ani interesami nie była związana z masą chłopską. Mogli oni wyzyskiwać wieś nie gorzej od feudałów, tocząc oczywiście walkę także i z nim o możliwości rozwoju ekonomicznego i wzbogacenia się. Młynarze z miasta dążyli do jak największego usamodzielnienia się. Feudałowie zaś już w okresie wczesnej kolonizacji[4] nie dopuszczali do tego. Wskutek tego dochodziło do walki na dwóch frontach, z tym że groźniejsza i ważniejsza dla młynarzy-mieszczan była walka z feudałami. Tu bowiem chodziło o ich byt; w walce z kmieciami tylko o wysokość dochodu. Zresztą stopniowe wypieranie elementu miejskiego ze wsi świadczy wyraźnie, gdzie w owym okresie leżał punkt ciężkości walki klasowej na tym odcinku. Już w XV wieku spotykamy chłopów-młynarzy[5]. Ci byli całkowicie zależni od feudała, a w miarę przykręcania
- ↑ Mat. Reg. Sum., t. I, r. 1456 nr 294.
- ↑ W. I. Lenin, Dzieła t. 6 str. 107.
- ↑ Acta Capituli Plocensis… nr 4389, r. 1475.
- ↑ Visitationes…, str. 285. Charakterystyczny przykład z samego początku XVI wieku: młynarz chce spiętrzyć wodę pod budowę nowego młyna. Feudał nie godzi się. Super non elevatione aquae per molendinatorem aquatici molendini, quod erat antiquitus, ut fertur… sub poena XXX marcarum.
- ↑ ADZ, t. XVI, nr 1581, r. 1482: Molendinator dictus Martinus rotiflex de villa Dlugye. Znów charakterystyczne połączenie dwóch zawodów, z tym że specjalista już pochodzi ze wsi.
