Strona:PL Henryk Samsonowicz - Krzyżacy.djvu/6

madzenia zakonnego na terenie Królestwa Jerozolimskiego podczas III wyprawy krzyżowej (1189–1192). Już w czasie jej trwania pojawiły się różne sądy o krzyżowcach mające swe przedłużenie w późniejszej historiografii.
 Czy krucjaty były efektem entuzjazmu religijnego mieszkańców Europy, czy skutkiem chciwości połączonej z fanatyzmem? – Jak wszystkie krańcowe oceny, tak i te nie wydają się trafne. Różnorodne przemiany gospodarcze i społeczne doprowadziły do wzrostu ruchliwości ludzi szukających czy zmuszonych do poszukiwania nowych form działalności. Nie jest przypadkiem, że znaczna część ich energii skierowała się ku celom związanym z wartościami wyższymi (prawdą, dobrem, sprawiedliwością), ukształtowanym zgodnie z przekonaniami religijnymi. Nie jest też niczym dziwnym, że pod hasłami krucjat podpisywali się ludzie najróżniejszego autoramentu, którzy szukali rozlicznych możliwości zabezpieczenia swego losu.
 Cechą charakterystyczną tego okresu była rosnąca w Europie rola rycerstwa. Wchodziły w jego zakres różne grupy: książąt, większych i mniejszych właścicieli ziemskich, drobnych wolnych posiadaczy. Liczną grupę stanowili ubodzy rycerze, włodycy, panosze – nierzadko będący w służbie potężniejszych monarchii czy wielkich seniorów, pauperyzujący się i za wszelką cenę zmierzający do utrzymania swego statusu życiowego. W pierwszej połowie XII w. największy autorytet moralny epoki – Bernard z Clairvaux, wielki propagator krucjat, w zakonach rycerskich dostrzegł możliwość ujęcia tej grupy, żyjącej w dużym stopniu z przelewu krwi i zdobywania łupów – w ramy instytucji kościelnych. Jego traktat De laude novae militiae ukazywał wzór nowego rycerstwa, którego celem była aktywna walka o wartości chrześcijańskie.
 Czy rzeczywiście powstało nowe społeczeństwo? – Zbieżność teorii z praktyką była tu niewielka. Zarówno poziom intelektualny „rycerzyków”, jak i cele im przyświecające na ogół nie pasowały do głoszonych idei. O samych Krzyżakach też już w początkach XIII w. krążyły wieści rozpuszczane przez ich konku-

4