W dziejach świata mało kto budził tak rozbieżne emocje i tak różne opinie wśród współczesnych i potomnych jak Fratres Hospitalis sanctae Mariae Theotonicorum Ierosolimitanorum zwani Ordo Theotonicorum, czyli zakonem krzyżackim. Przez 300 lat (od początku XIII w. do początku XVI w.) byli obecni w życiu politycznym i gospodarczym Europy. Skutki ich działalności okazały się jednak trwalsze. Legenda o nich stała się częścią składową świadomości narodowej Niemców, Polaków, Litwinów. Stworzyła stałe stereotypy historiografii różnych krajów Europy. Do dziś niemal – acz historycy Niemiec i Polski wiele robią dla przezwyciężenia tych sądów – termin „Krzyżacy” wywołuje różne skojarzenia. Bądź jest symbolem walki o wyższe idee, misji cywilizacyjnej, znakomitej organizacji państwowej, bądź symbolem zła, nienawiści, zaborczości, pychy i obłudy, przy czym niekiedy podziały te biegną w poprzek granic etnicznych, jak to miało i ma miejsce na terenie Niemiec.
Jak każde ważne zjawisko historyczne, legenda Krzyżaków miała dwie fazy. Pierwsza powstała w czasach, kiedy bieżąca działalność Zakonu wywoływała rozbieżne sądy. Druga, trwająca do chwili obecnej, stanowi skutek spoglądania na historię przez pryzmat dnia dzisiejszego. Legenda Krzyżaków w tym przypadku staje się źródłem wiedzy nie o wydarzeniach dawnych, lecz współczesnych, świadczy o potrzebach ludzi, szukających w historii potwierdzenia swoich działań.
Opinie rozbieżne na temat Krzyżaków zaczęły się kształtować niemal od momentu powstania tego nowego niemieckiego zgro-
