narda da Vinci, zachowanego w biblijotece prywatnej królowej Anglików Wiktoryi. Pomiędzy rysunkami temi znajduje się jeden, który przedstawiając różne postawy zastawek półksiężycowatych serca, wyrysowanych najdokładniej z swemi węzełkami Arautiusa, mógł być ułożonym tylko przez lego, kto posiadał dokładne wyobrażenia o prawdziwem krążeniu krwi. Ponieważ wielki ten malarz żył dawno przed Harwey’em, zatem kwestyja o pierwszeństwie odkrycia krążenia krwi nie pozostaje wątpliwą. Prawie równocześnie z Harweyem, w roku bowiem 1622, Kasper Aselli, professor w Pawii, odkrył u psa naczynia chłonne, których śledzeniem zajmował się dalej Jan Pequet, odkrycia przewodu piersiowego dokonali: Olaus Rudbeck, professor w Upsali, i Tomasz Barlholinns, największy polyhistor swego czasu, oraz autor dzieła zawsze jeszcze poważanego; Anatomia reformata. Godnymi reprezentantami tego okresu są także: Lancisi, Willis, Winslon, Valsalvi, Santorini, Regnier de Graaf, i czcigodny weteran niemieckiej chirurgii Laureney Heister (1683 — 1758 r.). Ale i ten okres, nie tylko długo jeszcze doznawał ucisku od przesądów ogółu, lecz i braku trupów, gdyż ustępowano anatomom tylko osądzonych prawem winowajców. — Piotr Paaw chwalił się: sese bina aut tema cadavera quotannis secuisse (Primitiae anat.„ Lugduni 1615). Postrach, jaki imię anatoma Rolfinka, professora anatomii w Jenie do koła u ludu szerzyło, był powodem, że nie jeden przestępca skazany na śmierć prosił, aby po straceniu nie został „rolfinkowanym;“ a professorowi Albrecht, który rozczłonkowania swe odbywał w ciemnem sklepieniu wieży fortecznej, obok bramy Grońskiej w Gettyndze, odmawiali mieszkańcy wody i drzewa. Nie wejrzano jeszcze za pomocą szkła powiększającego w głębią nauki. Marcelli Malpighi (1628 — 1694) był twórcą anatomii drobnowidzowej. Uczył w Bolonii, Pizie, Mesynie, był przyjacielem wielkiego Alfonsa Borellego i umarł jako lekarz nadworny papieża Innocentego XII. Używał naprzód mocno wypukłych soczewek szklannych, aby poznać utkanie narzędzi, i jeszcze dziś przez rozprawy anatomiczne umieszczone w swoich: Opera medica, używa sławy znakomitej, Dwaj Niderlandczycy Antoni Leenwenhoeck (1623 — 1723) i Jan Swammerdam (1627 — 1680) zrobili, mianowicie pierwszy, na polu anatomii drobnowidzowej odkrycia ważne przez swe skutki, a Fryderyk Raysch (1638 — 1731), professor anatomii i botaniki w Amsterdamie, wykształcił wynaleziony przez Swammerdama i udoskonalony przez ran Hoornego sposób napełniania drobnych naczyń krwionośnych płynami stężającemi tak daleco, że nastrzykiwania jego w całym świecie słynoły, i że Piotr Wielki, który podczas pobytu swego w Saardam, poświeconego kształceniu się w budowaniu okrętów, częstokroć go odwiedzał, zbiór preparatów jego nabył za 36, 000 czerwonych złotych. W Lejdzie istnieją jeszcze dwa wyroby mające pochodzić od Ruyscha, które jednak użyć się już nie dadzą. Inne dwa zaś (noga i podeszwa dziecięcia) znajdują się w Grejfswaldzie. Zresztą z wszystkich skarbów, które Ruysch wspólnie z swą córką nagromadził w długiem swém życiu (żył bowiem lat 93), i wyrysować kazał w swojem dziele Thesaurus anatomicus, nic więcej nie pozostało. Podobny był los zbioru założonego przez Abrahama Vatera i opisanego w dziele jego: Museum anatomicum proprium, Helmstadii 1750. Zbiór ten został przez jednego z aptekarzy w Wittenberdze tylko dla szkieł za bezcen zakupiony. Zbiór prywatny Józefa Hirtla w Wiedniu, obejmujący 5, 000 preparatów injekcyjnych został w roku 1848 przez Kroatów zniszczony. Tymczasem anatomija nabyła już znaczenia nauki, porzucono niepożyteczną polemikę, która dotychczas stanowiła najznaczniejszą prawie część dzieł anatomicznych i zwrócono się ku rzeczywistości. Fizyjologija
