i patologija doznały od niej wpływu dobroczynnego, pierwsza została przez Alberta Hallera, największego uczonego swego wieku (1708—1777) podniesiona do godności nauki, a co się tyczy ostatniej, Jan Baptysta Morgagni (1682—1771) i najznakomitszy nauczyciel akademii Leydejskiej: Bernhard Siegfrydus Albinus usiłowali wprowadzić ją na też samą drogę. Dzieło Albinusa może zawsze jeszcze służyć za wzór doskonałości, nieśmiertelne zaś dzieło Morgagni’ego: De sedibus et causis morborum było pierwsza pracą przygotowawczą do kierunku patologiczno-anatomicznego medycyny. Pod skromnym zaś tytułem: Elementa physiologiae corporis humani. Haller uczeń Albinusa nagromadził ogromne zapasy wszystkiego, co tylko przed nim było wiadomém, i zrobił przez to całą dawniejszą literaturę prawie niepotrzebną. On rozpoczął uprawę historyi rozwoju, i utorował drogę klassycznym poszukiwaniom Kaspra Fryderyka Wolfa (1733—1774). Anatomija porównawcza była zajęciem najrozumniejszych mężów. Jan Marya d’Aubenton (1716—1799). Felix Vieq-d‘Azyr, bracia Jan i Wilchelm Hunter, Niderlandczyk Piotr Camper (1732—1789) błyszczą jako gwiazdy pierwszej wielkości na obszarze historyi. Anatomija opisowa została najwięcej posuniętą przez dokładność Niemców, którym nauka ta zawdzięcza najpiękniejsze i najważniejsze swe odkrycia. Uczoną rodzinę Meckel’ów jako i niemieckich professorów: Weitbrechta, Zinna Weisberga, Waltera, Reila, Rosenmullera, Sommeringa, Hildebrandta i wielu obecnie żyjących, zaszczyca nauka najwyższém swém poważaniem. Kierunkiem praktycznym anatomii, z zastosowaniem jej do nauk przyrodzonych i lekarskich, zajmowali się głównie Anglicy: Bailly, Everard Home, Abernethy, Jan i Karol Bell, A. Cooper i Niderlandczyk Sandifort. Anatomija chirurgiczna była we Francyi znacznie już rozwiniętą, kiedy w Niemczech zaledwie jeszcze po imieniu ją znano, Palfyn, Portal, Lieutaud, J. Cloquet, Velpeau, Blandin, Malgaigne i Petrequin są jej genijalnemi przedstawicielami. W Anglii nawet nie odłączono anatomii od praktycznego jej zastosowania, gdy tymczasem w Niemczech sam tylko Hesselbach, we Włoszech Scarpa, ze Sławian zaś Bierkowski, Pirogow i Bujalski skutecznie się anatomiją chirurgiczną zajmowali. Geniusz Bichata (urodzonego w roku 1771, zmarłego w 1802) utworzył anatomiję ogólną. Histologija została wywołaną przez odkrycie komórki zwierzęcej przez Schwanna w roku 1830. Imiona: Heulego, Purkinjego, Reicherta, Rudolfa Wagnera, Valentina, Jana Mullera, Mandla, Kollikera i wielu innych uwieczniły się przez znakomite dzieła, a w obecnym czasie poszukiwania histologiczne nabrały takiego rozmiaru, źe właściwa anatomija nożowa coraz więcej w tył się cofa. Anatomija porównawcza stała sie ulubionym przedmiotem wszystkich anatomów myślących, i liczy pośród wszystkich narodów, wielu zwolenników i przedstawicieli. Olbrzymi umysł Cavier’a stworzył paleontologiją czyli naukę o jestestwach przedpotopowych. Bieg anatomii porównawczej okazał przeważającą dążność ku opisywaniu ustrojności zwierzęcej. Jak wiele światła rzucić może i na ludzką anatomiję zastanawianie się nad przejściem od prostego do złożonego, to pokazały myśli fizyologiczne Vicq d'Azyr’a (Mémoires de l’Académie royale des Sciences Paris 1774). Roberta Owen (On the Archetyp and Homologies of the Vertebrate Sceleton 1848), szczególnie zaś Jana Müllera (Anatomie der Myxinoiden, 1835) i byłoby do życzenia, żeby kierunek przez mężów tych nadany poszukiwaniom anatomicznym i nadal za podstawę służył. Dr. Lud. N.
Anatomija w Polsce. Póki w pogańskiej jeszcze Polsce i Litwie ciała, znakomitszych zwłaszcza osób, palono a nie grzebano w całości, póty nie znano
