Strona:PL Dzieła Ignacego Krasickiego T. 6.djvu/315

przez które mógł wiedzieć o rozmierze drobniejszym czasu; i tym sposobem oznaczał rozmaite, jak przypadały, działania swoje.
 Ustawiczne wojny i domowe zamieszania przyniosły były krajowi nędzę i nierząd; czuty na dobro i uszczęśliwienie poddanych, wylał się zupełnie na to, iżby temu wszystkiemu zabieżał. A że sprawiedliwości ścisłe urządzenie pierwszym jest pomyślności krajowej zakładem, dawnych praw i zwyczajów zbiór sam ułożył i do wiadomości powszechnej podał. Sam się na wstępie z tem oświadcza, iż żadnej pracy i kosztu nie żałował, aby tak pożyteczne dzieło było uskutecznione. Te prawa dotąd trwające, oznaczają umysł prawodawcy. Zaczynają się od bożych przykazań i tych stałych prawideł, które przyrodzenie nadaje; idą zatem dawne zwyczaje narodu, które następnie ciągiem wieków podawane starożytnością upoważnione zostały; dalej wyroki przodków, zgodą i zezwoleniem poddanych zmocnione. Przydał i swoje własne urządzenia takowe, które objaśniały, co być mogło w dawnych zawiłego, zapobiegały nierządom z nieszczęśliwych okoliczności wynikłym, stosowały się nakoniec do stanu i czasów, w których je podawał.
 Słodkie były monarchy czułego rządy, lecz w udziele sprawiedliwości był nieużytym i nawet surowym. Pilną miał baczność na swoich namiestników; szczodrobliwy w nagrodzie względem tych, którzy zadosyć czynili obowiązkom, przestępnych bez żadnego względu karał. Starożytne dzieje królestwa angielskiego opowiadają, że w jednym roku czterdziestu czterech sędziów przekonanych, iż źle się sprawowali, obwiesić kazał.
 Jemu winna Anglia roztropne ustanowienie w sprawach kryminalnych. Przykazał albowiem (co dotąd się ściśle utrzymuje), aby każdy powołany do sądu przez dwunastu równych sobie assessorów sądzonym był, a dopiero sędzia prawem ustanowiony z ich zdanie ułożony wyrok prawny ogłaszał. Zabiegł przeto bezprawiom, które przemożność mocnych względem słabych uczynićby mogła i nadając pochlebną miłości własnej każdemu stanowi władzę, zagrodził drogę pospolitemu uciśnieniu i bezprawiom, które się w innych narodach zdarzać dotąd zwykły.
 Ażeby ile możności kraj uwolnić z tułaczów i próżniaków, którzy korzystając z pracy innych, sami się do niczego nie przykładają i zamiast pomocy, są ciężarem; podzielił królestwo na shiry, albo powiaty; każdy z nich miał swoje części, kilkaset familij zamykające w sobie; sto familij na dziesięć się części dzieliły. Gdy w całem królestwie takowy podział stanął, przykazano każdemu w szczególności obywatelowi, aby urzędownie zeznał, do którego powiatu, jego wydziału i familii w dziesięciokrotnem rozporządzeniu należy. Ci, którzy się gdziekolwiekbądź nie wpisali, uznani byli za tułaczów,