Dodać zresztą winniśmy, iż zwyczaj dawania pieniążka dla Charona nie był bez wyjątków. W czasach Homera postać Charona była Grekom, jak wyżej powiedzieliśmy, jeszcze zupełnie obcą. Stąd też nie mogło być i zwyczaju wkładania obola w usta zmarłym. Ale i w czasach późniejszych np. w Hermionie nieboszczykom również nie dawano pieniądza[1], a we wszystkich okolicach Grecyi znachodzą się groby ze szkieletami bez obola, jakkolwiek zresztą podanie o Charonie utrzymuje się tam podobno dotychczas wśród ludu pod nazwą Charontasa, zgryźliwego starca, który już to w postaci kruka spada na swoje ofiary, już téż jako lotny jeździec na czarnym koniu zagania przed sobą rzesze duchów[2].
Wszystkich tych czynności, mianowicie zasunięcia oczu i podwiązania szczęki, winni byli dopełnić najbliżsi krewni i przyjaciele zmarłego i uchodziło to za największe nieszczęście, jeżeli przyjazna ręka dopełnić ich nie mogła, a za największą zbrodnię, jeżeli spełnić ich nie chciała[3]. Natomiast zawziętym nieprzyjaciołom i prześladowcom zmarłego nie dozwalano przystępu do jego ciała, mniemając, iż mu to sprawia przykrość[4]. Do tego przesądu przyczynić się zresztą mogło wielce rozpowszechnione przekonanie, iż dusza nieboszczyka przebywa w bliskości ciała aż do jego pogrzebu[5]. Po załatwieniu tych wszystkich kroków przygotowawczych rozpoczynał się właściwy obrząd pogrzebowy, przy którym rozróżniać musimy cztéry fazy, t. j. wystawienie trupa, wyniesienie, pogrzeb właściwy i stypę pogrzebową. Czas trwania wystawy trupa nie jest nigdzie dokładnie oznaczony; za czasów Homera musiała ona przy śmierci ludzi znakomitych trwać dość długo, gdyż ciało Hektora leży 9 dni, a ciało Achillesa nawet 17 dni, zanim pozostali zabierają się do jego pochowania[6]. Co do czasów późniejszych natomiast jesteśmy pozbawieni dokładniejszych wiadomości[7]. Zapewne działo się w Grecyi tak samo, jak wszędzie indziej w świecie: biedni, których mie-
- ↑ Strabo 8, 383.
- ↑ Friedlaender, Darstell. a. d. Sittengesch. Roms p. 632.
- ↑ Odys. 11, 425; 24, 295. Eur. Iph. T. 627. Phoen. 1450. Suppl. 51 ss.
- ↑ Soph. Ai. 1398 ss. Eur. Here. fur. 1360 ss.
- ↑ Plato, Phaedo, 81. C. leg. 9, 865. D. Plut. cons. ad ux. 11.
- ↑ Il. 24, 664, 784 ss. Od. 24, 63 ss. Dusza Patroklosa przyszła nawet upominać się o pogrzeb. Il. 23, 65 ss.
- ↑ Co Schömann G. A. II. 567 mówi, jakoby wyniesienie trupa działo się już na drugi dzień po śmierci, na to nie znajduję nigdzie dowodów.
