cywilizacyi greckiéj wstęp wolny do zakątków trzech części świata, które do owéj chwili zaledwie z powieści były znane. Duch hellenizmu jest owym kwasem ewangielicznym, który na całe wieki wywołuje ferment w społeczeństwach ówczesnego cywilizowanego świata. Płynie on teraz bez porównania szerszém korytem niż za czasów politycznéj samodzielności swojéj ojczyzny, ale téż za to wchłania w siebie pierwotnie obce sobie elementa. Wiara ludowa w świat zagrobowy, obumierająca od dawna w tych formach, jakie jéj nadała rodzima twórczość Homera i innych wielkich wieszczów narodowych, ocierając się o kult egipski i rozmaite kulty azyatyckie, modyfikuje się w wielu względach pod ich wpływem, a proces ten toruje drogę zalewowi greckiego świata pogańskiego przez przepełnione orgiami kulty wschodu i południa. Miejsca poświęcone bogom podziemnym w wyobrażeniach ludów azyatyckich doznają pod nazwą Charoniów albo Plutoniów téj saméj czci ze strony Greków[1], a kult Izydy, któréj misterya w późniejszych czasach stały się ostatnią kotwicą ginącego pogaństwa, już teraz przeciskać się począł pomiędzy Greków.
Hellenizm przekształcony wewnętrznie tymi wpływami poczyna od połowy trzeciego wieku przed narodzeniem Chrystusa przesiąkać licznymi szczelinami w krew nowej potęgi na italskiém wybrzeżu, zmierzającéj już podówczas pewnym i śmiałym krokiem do zawładnięcia światem. Scypion starszy, okryty nieśmiertelnymi wawrzynami, zwycięzca z pod Zamy, zbawca narodu od grozy punickiéj, piérwszy ulega powabom hellenizmu i jego dom staje się odtąd najpewniejszém schroniskiem ducha i obyczaju greckiego. W jego ślady wstępują możne domy Emiliusów, Flaminiusów i Metellów, zaczém nie mają skutku usiłowania Katona i jemu podobnych nielicznych patryotów z partyi starorzymskiej, którzy próbują powstrzymać pochód kultury greckiej nad brzegi Tybru. Zwycięstwo Mummiusa i zburzenie Koryntu, kładąc koniec ostatniemu cieniowi niepodległości greckiéj, otwiera zarazem na rozścież wrota przypływowi greckich
- ↑ Plutonia były to miejsca wulkaniczne, w których ze szczelin lub jam wydobywały się gorące wyziewy. Najsłynniejsze były w Hierapolis i w Thymbrii (w Karyi), w Acharaka nad Meandrem i tak zwana Otchłań Plutona w Aryi, o czém por. Strabo 13. 629. 636; 14. 649. por. 5. 244. Ael. nat. an. 16. 16.; i in.
