Te okoliczności przysposobiły radykalną przemianę w pojęciu znaczenia śmierci w ciągu V. wieku przed Chrystusem. Nie przestaje ona bowiem i teraz być czémś okropném w oczach Greczyna, jak nią w ogóle nie przestała być nigdy, ale mimo to błysk lepszéj nadziei łagodzi pod niejednym względem jéj surowe rysy, a cześć zmarłych zyskuje wyższe, szlachetniejsze formy w kulcie Heroów. Zmiany te widzimy już u Pindara, którego żywot przypada pomiędzy rokiem 552. i 442. przed narodzeniem Chrystusa i którego pienia stanowią po dziełach Homera najdawniejszy, nieco lepiej zachowany zabytek literatury greckiej. W nim znajduje jawnego orędownika[1] idea doskonalszego bytu w świecie przyszłym, jako nagrody dla sprawiedliwych i kary dla złych. U niego téż zmarli nie są już onymi cieniami śmiertelnych, którzy zesłabli“, jakimi ich widzimy u Homera, i stąd téż pomiędzy żyjącymi a światem zmarłych istnieje wieloraki związek. Węzły miłości i przywiązania nie zrywają się zupełnie przez śmierć człowieka[2], a odgłos sławy, jaką tu na ziemi syn się okrywa, dochodzi w Hadesie do wiadomości ojca[3]. Ten sposób pojmowania śmierci i życia zagrobowego, tak na wskróś odmiennego od stanowiska, jakie w téj mierze zajmuje Homer, rozwija się w czasach, kiedy geniusz grecki, po odparciu burzy grożącéj od wschodu, stanął w zenicie swego rozwoju; szczególniéj rozkwita on w utworach dwóch starszych tragików, Ajschylosa i Sofoklesa, w całość tak harmonijnie zlaną z wdzięku i grozy, iż trudno sobie wyobrazić coś wznioślejszego. Albowiem i u nich śmierć pozostaje czémś okropném, i oni umieją na ten temat ze swój prostéj liry wydobyć dźwięki, które przejmować musiały serca słuchaczy boleścią i zwątpieniem[4]. Ale równocześnie umieją oni wlać w nich lepszą otuchę. Ta sama bowiem groźna i okropna śmierć, wobec której męskie uczucie przywiązania do życia odzywa się
- ↑ Ol. 2. 55, (ed. Schneidew.) ss. frg. 10. 3.
- ↑ Ol. 8. 77 ss.
- ↑ Ol. 14. 20 ss. Pyt. 5. 96 ss.
- ↑ O tém por. Patin, Etudes sur les tragiques grecs, II. 25.
steryach być bardzo budującym pod względem religijnym. O misteryach w ogólności por. zresztą Dr. Georg Schramm, Beitrag zu einer genetischen Entwickelung der Unsterblichkeitslehre Platos (Prg.). Würbg. 1883., jakkolwiek ta rozprawa zdaniem naszém w wielu punktach potrzebuje sprostowania.
