Grecyi.[1] W każdym razie jest rzeczą widoczną, iż w ciągu siódmego, a zwłaszcza szóstego wieku przed Chrystusem, tak bardzo ważnego pod wielu względami w historyi religii greekiéj pogłębia się znacznie w całéj Grecyi uczucie religijne, a mężowie, których postaci nawet dzisiaj przez mgłę wieków rysują się w olbrzymich konturach przed naszymi oczyma, otwierają nowy świat myśli swemu narodowi. Wpośród nich widnieje nieco wyrażniéj postać Epimenidesa z Krety, którego żywot przypada mniej więcej spółcześnie z owymi siedmiu mędrcami jońskimi. Solon sprowadził go do Aten r. 596., celem oczyszczenia miasta od zmazy krwi, ciążącéj na nim po wypędzeniu Kilona; był on już wtenczas starcem w podeszłym wieku. Jak u wszystkich ludzi, którzy się wysoko wznieśli ponad zwykłą miarę śmiertelników, tak i jego żywot już wcześnie opleciono mitami. Pomiędzy nimi najwięcej znaném było podanie, iż pewnego razu zabłąkawszy się do jakiejś groty w górach diktajskich, położył się w niéj i przespał siedm lat z rzędu. Ci mężowie wprowadzili do religii greckiéj zupełnie nowy element, albowiem pojęcie winy grzechowéj i potrzeby zadosyćuczynienia za nią, zupełnie jeszcze obce Homerowi, zyskuje przez nich wstęp do serca narodu greckiego, a tak zwane misterye orfejskie, mające na celu uświęcenie jednostki i oczyszczenie jéj ze zmazy grzechowéj za pomocą zewnętrznych środków laski, upowszechniają się wśród niego. Jednakże o wiele większego znaczenia nabyły w historyi religii greckiéj tak zwane misterye wyższe, których głównymi centrami było siolo attyckie Eleusis i wyspa Samothrake. Różniły się one od mysteryj orfejskich przez to, iż podczas gdy w tamtych wlewano w serce jednostek uspokojenie za pomocą zewnętrznych praktyk religijnych, w nich starano się działać na masy przez rozbudzenie i pielęgnowanie w sercach swoich adeptów lepszéj nadziei pod względem wyobrażeń o bycie zagrobowém. Ich pierwiastek jest zatém o wiele wyższy niż w misteryach orfejskich, które zaćmione zupełnie przez blask i sławę misteryów eleuzyńskich, popadły dość wcześnie w pogardę i pośmiewisko u lepszych stanów społeczeństwa[2], z powodu swego orgijnego charakteru.
