Strona:PL Balzac - Fizjologja małżeństwa. T. 1.pdf/144

rzęciem, za złośliwą bestję dla której nie może być zbyt mocnych więzów, za stworzenie, które, z tyloma innemi, natura przeznaczyła do użytku człowieka; przez drugich czczone jako wygnane anioły, źródło szczęścia i miłości, jako jedyne istoty które odpowiadają potrzebom duszy i którym powinno się religijną czcią wynagrodzić ich cierpienia. Jedność, której brakowało urządzeniom społecznym, jakże mogła istnieć w obyczajach?
 Kobieta zatem była tem, czem zrobili ją mężczyźni i okoliczności, miast być tem, czem powinny ją były zrobić klimat i instytucje. Sprzedawana, wydawana za mąż na mocy ojcowskiej władzy Rzymian, z jednej strony podpadała pod despotyzm mężowski usiłujący ją odciąć od świata, z drugiej otwierały się dla niej pokusy jedynej samoobrony jaka jej była dostępna. Stąd, stała się rozwiązłą, skoro wojny domowe przestały pochłaniać wszystkie siły mężczyzn, z tych samych przyczyn które czyniły ją cnotliwą w dobie zamieszek. Każdy wykształcony człowiek potrafi wycieniować szczegóły tego obrazu; my w wypadkach dziejowych szukamy tutaj nauki, nie poezji.
 Rewolucja zbyt była zajęta burzeniem i budowaniem, miała zbyt wielu przeciwników, lub może zbyt bliska była opłakanych czasów Regencji i Ludwika XV, aby dociekać, jakie miejsce należy się kobiecie w ustroju społecznym.
 Owi niepospolici ludzie którzy wznieśli nieśmiertelny gmach naszych ustaw, byli to prawie wszystko dawni prawnicy, przeniknięci uwielbieniem dla prawa rzymskiego; zresztą nie budowali oni urządzeń społecznych. Jako synowie rewolucji, wierzyli, wraz z nią, że roztropnie ograniczone prawo rozwodu, oraz przyznanie dorosłym dzieciom niejakich swobód w zawieraniu małżeństw, stanowią dostateczne reformy. W świetle świeżych wspomnień dawnego porządku, postęp zdawał się olbrzymi.
 Dziś, kwestja tych dwóch zasad, znacznie osłabionych tyloma wypadkami i rozwojem oświaty, pozostaje całkowicie otwarta dla