wstał’, łac. orior, ‘powstaję, wynikam’, origo, ‘powstanie, początek’ (stąd oryginalny); p. orz. U nas orły i o ‘monetach’, jak dudki lub kruki.
orzy orzy, nazwa herbowa, rozkaźnik (orzy!) czasownika *orzyć, cerk. oriti, ‘wywracać’, częstego we złożeniach, np. raz-oriti (rus. razorit’, ‘zburzyć’), szczególniej ob-oriti, nawet razoboriti. Jeszcze w 16. wieku (np. u Orzechowskiego i Reja) częste oborzyć, ‘zburzyć, zniszczyć’. Ponieważ czasownik *orzyć zanikł, więc dzieląc mylnie słowo ob-orzyć na o-borzyć, pomieszano je z burzyć, i oburzyć (‘zburzyć’) zajęło miejsce dawnego oborzyć (por. podobne nowe słowo bagniątko z ob-agnić się, pojętego jako o-bagnić). Pień ten sam co w orzeł: or-, er-, o wszelakim ‘rozpędzie’; lit. irti, ‘próć się’, ardyti, ‘rozprówać’; może tu należy i rat’, ‘wojna’, racica, rus. ret’, itd. U Czechów do dziś oborziti, ‘pustoszyć’, oborzenina, ‘rozwalina’, oborziti se, ‘zawalić się’.
osa, owad; złożone osoryja, w 15. i 16. wieku nazwa ‘sępa’ (a stąd i do herbów weszła), co gniazda ós i bąków pazurami wygrzebuje. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; z *opsa ( p przed s zawsze wypada), ale słowiańskie osa straciło już pierwotne nagłosowe w: *opsa z *wopsa; lit. wapsa, ‘osa’, niem. dziś przestawione Wespe (tak samo jak łac. vespa), ale dawne wafsa.
osesek, ossię r. 1500, »prosiątko które jeszcze ssie«, Mączyński 1564; p. ssać; jest i osysek; u Czechów sele (zamiast ssele), selátko.
osędziały, osędzieć, ‘oszrenieć’, ‘osiwieć’, zamiast oszedzieć, oszędzieć, mazowiecko-małopolskie ludowe; p. szady; tak samo sędziwy.
osęk(a), osęczek, ‘bosak, hak u długiej żerdzi’; od biblji ogólne: osękami, ‘oszczepami’, ‘rosochami’; p. sęk; to złożenie nam właściwe.
osieć, do suszenia zboża, chmielu, na Litwie (Białorusi) znana, miejscowo i jawnią i hrydnią zwana; por. cerk. setĭn, ‘ostatni’, czy posĕtiti, ‘odwiedzić’ (?).
osiek, nazwa miejscowa Osiek, znana z przysłowia, por. pasieka.
osieł (osioł mylne, gdyż półgłoskowe ie w io nie przechodzi), oślisko, oślica, osiełek zamiast osłek już r. 1500, oślątko, ośli; prasłowiańska pożyczka z goc. asilus (niem. Esel), a to z łac. zdrobniałego asellus od asinus, grec. onos; zwierzę obce gospodarstwu pierwotnemu; nazwa jego ma być pożyczką semicką, hebr. athōn, ‘oślica’. Od Słowian przejęła Litwa asiłas, asilicze, prus. asilis, albo raczej Litwa i wprost od Gotów je pożyczyła, jak nazwy ‘kotła’, »kunigasa« (‘księdza’) i ‘szkła’, bo akcent ásiłas niemiecki, nie słowiański (osiół). Goci »panowali« nad Słowianami i nad Litwą, więc mogły luźne słowa (najwyżej dziesięć) dostać się Litwie i wprost, nie (jak z reguły bywa) za pośrednictwem słowiańskiem; Niemców nazywają też Litwini własnemi słowami: Wokietis (wokti, ‘sprawiać’); Prusowie: Mikskai, ‘po niemiecku’, ale to nie nasze słowo, może od *mike, ‘Michel’.
osierdzie, ‘furor’ r. 1500, ‘złość’, ‘nienawiść’ w 15. i 16. wieku; czy to nie rozsierdzie (narzeczowe oz- z roz- ?), bo u innych Słowian raczej rozsierdzie i usierdzie znaleźć można, niż osierdzie, co u nich tylko ‘błoną’ bywa, por. czes. osrdi (ale osrdný ‘sierdzisty’). P. serce.
osika, u Stanka 1472 r. osica (jedynie u nazw roślinnych zatrzy-
