od łac. modus; dawniejsza modła z czes., a to z niem. Model z łac. modulus; model z franc.; znaczenia tych słów pierwotne: ‘miara’, ‘sposób, tryb’.
modła, dziś ‘modlitwa’, dawniej ‘ofiara’ ‘i świątynia bałwochwalcza’, nawet ‘bałwan’ (w psałterzach i biblji); modlić się, madlać, modlitwa, modlitewnik; liczne złożenia czasownikowe z po- i t. d.; narzeczowe namulny, z dawniejszego namódlny (namódlność, o ‘uprzykrzonem modleniu, proszeniu’, już w 15 wieku). Zamiast modlić w 16. w. (szczególniej w pierwszej jego połowie) częste moglić, moglitwa; gl z dl, por. mdły. Ogólnie słowiańskie (Ruś i Południe, Serbowie i t. d., wyrzucają d: molit', molitwa); powstało przestawką z pierwotnego *molda, istniejącego do dziś u Litwy: małda, ‘prośba’, małdyti, ‘prosić’ (z innemi samogłoskami: meldżu, melsti, ‘prosić’; miłdus, ‘nabożny’). Niepewny dalszy wywód; ind. mardati, ‘kruszy, trze’, o »sercu skruszonem«, z pogańskiemi wyobrażeniami się nie łączy, raczej gdyby o ofiarowaniu, t. j. o zabijaniu ofiarnego zwierzęcia wolno było myśleć.
modry, ‘siny’; modrak, ‘chabr’, od koloru, jak i bławat; może i zachodniosłowiańska (czeska) nazwa modrzewia, do którego u Czechów i u nas po narzeczach są i postaci z innym przyrostkiem, modrzeń itp.; z modrego drzewa urobił lud i mądre drzewo. Dalsze wywody nader niepewne. Słowo prasłowiańskie; wszędzie tak samo; są podobne pnie o ‘wilgoci’ w grec. i łac. madeo (?).
mogiła, ‘większy nasyp nad grobem, kopiec’, od rzeczownika *mogy, a ten od pnia mog-, ‘silny’ (p. móc); częste w nazwach miejscowych: Mogiła, Mogilno, itd.; mogiłki; obca tegoż nazwa kurhan, przez Ukrainę z tureckiego kurgan, ‘twierdza’, tj. ‘warownia ziemna’. To samo słowo tkwi w rumuńskiej nazwie gór i pagórków, Magura, co z »wołoskimi« pasterzami do Karpat i na Spisz dotarła. Z pogańskiego kultu zmarłych; tak samo u wszystkich Słowian; serb. przestawione w gomila.
mój, urobione jak twój i swój; Litwin ich nie zna, ale w staropruskiem majs, twajs; podobnie łac. meus (z *mejos) i (z innym przyrostkiem) niem. mein, wszystko od pnia powtarzającego się w mi; mojski, jak swojski (p. swój); mojaśty mówi się do żony już w 17. wieku; ludowe moiściewy.
moknąć; mocz, moczyć, wymoczki, ‘infusoriae’; moczywąs; częstotliwe: za- lub przemakać do moknąć, a maczać do moczyć; moczar (przyrostek jak w wiszar, pieczara); moczydło, ‘gdzie len moczą’; mokwa, ‘pluta’; mokry, z częstym u przymiotników przyrostkiem -r. Litew. mik-łus, ‘wilgotny’, z inną samogłoską, jak i łotew. makuonis, ‘chmura’, maknynē i makonē, ‘błoto, moczar’, maknoti, ‘brodzić w błocie, błocić’. Dalej mokrzyć, pomokrzyć, ‘pomoczyć’; »jaja w rozmaczki« (‘na miękko’). Od tego może poszło maćkać, zamiast maczkać, ‘rozgniatać’(?), maczkati u innych Słowian. Tak samo u wszystkich Słowian: cerk. mokr, i t. d.
mól, mólisty, ‘toczący rzeczy’, od mel-, p. mleć; goc. malō; niema w lit.; niem. Milbe, ‘robak’, również od pnia mel-.
momot, momotliwy, momotać, ‘zająkać się’, dźwiękonaśladowcze, jak mamrzeć, mamrotać, czes. mumlati,
