Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/19

socjalistycznych, którzy najściślej, najwierniej i bez odchyleń reprezentowali zasady marksizmu. Pod jednym tylko względem Krauz rożni się od Marksa. Mianowicie rozpatrując teorję materjalistycznego pojmowania dziejów, stanowiącą kamień węgielny marksizmu, Krauz uzupełnia Marksa przez stworzenie prawa retrospekcji przewrotowej lub dziejowej. Na czem polega to prawo, będące dziełem własnych teoretycznych rozważań Krauza? „Ideały, którymi wszelki ruch reformacyjny usiłuje zastąpić istniejące normy społeczne, pisze Krauz, podobne są zawsze do norm z mniej lub bardziej oddalonej przeszłości“. „Nie mamy do czynienia z wiernem odtwarzaniem tej przeszłości, pisze dalej, lecz jedynie z idealizacją opartą na przekonaniu czy też poczuciu, iż zasady przeszłości powołane do życia, zleją się ze zdobyczami chwili bieżącej, że dodadzą im nowej siły i wytworzą tym sposobem prawdziwą syntezę, jakąś lepszą równowagę sprzecznych ze sobą potrzeb“. Teorja ta daje poniekąd naukowe uzasadnienie dawnej ideologji gminy starosłowiańskiej, tak popularnej w obozie socjalistów utopijnych, zwłaszcza w ujęciu „Gminy“, która pragnęła również syntezy z nowoczesnemi potrzebami i dążeniami.
 Prace socjologiczne Krauza opierają się na ostrożnem i subtelnem stosowaniu materjalizmu dziejowego. Znajduje on pierwiastki materjalizmu dziejowego również w pozytywiźmie, gdyż i Comte uznawał rozwój społeczny. Zainteresował się także filozofją Vica, odrzuca jego religijność, ale wyławia w jego dziełach wiarę w gromadę i postęp dziejowy. Natomiast poddaje krytyce Spencera, podobnie jak poprzednio czynił to Krusiński. Krauz sięga do źródeł klasowych jego teoryj i stwierdza, że miały one podkład klasowo-burżuazyjny. Jego teorja zastosowania darwinizmu do życia społecznego, daje usprawiedliwienie burżuazji, bo jeżeli walka o byt jest koniecznością i jeżeli w walce ej zwyciężają istoty najlepiej przystosowane, rola burżuazji jest zgodna z prawami natury. Również teorja głosząca, że społeczeństwo jest organizmem, stanowi narzędzie w ręku burżuazji, gdyż, jeżeli przyjąć teorję, to usprawiedliwi ona rolę kierowniczą głowy (burżuazji) nad mięśniami (proletarjat).
 Główne prace Kelles-Krauza, — wczesna śmierć niestety przerwała jego twórczość, — zawarte są w „Portretach zmarłych socjologów“, w „Materjaliźmie dziejowym“ i w „Wyborze pism politycznych“. W tym ostatnim tomie znajdują się też jego poglądy w sprawie niepodległości. Krauz uważa, że w dążeniu do zdobycia władzy klasa robotnicza mus walczyć o sprzyjający temu zadaniu układ stosunków politycznych. Dlatego zgodnie z teoretykami międzynarodowego socjalizmu, Marksem i Engelsem, uważa za konieczne obalenie caratu i odbudowanie Polski. Rewolucja proletarjacka nie jest aktem jednorazowym, ale rozpada się na szereg etapów. Nie można wiec, jak to czyni Róża Luksemburg z hasłem niepodległości, realizacji żadnego hasła odraczać zgóry do czasu po rewolucji. Krauz odrzuca stanowczo argument o rynkach wschodnich i stwierdza naodwrót, że ziemie polskie przez połączenie ich z zacofanym organizmem państwowym Rosji są zahamowane w swym rozwoju gospodarczym, i że rozwiązanie tego związku nie tylko nie będzie