żadną katastrofą gospodarczą, ale początkiem nieskrępowanego rozwoju.
Dalsze argumenty w tej sprawie, za utrzymaniem hasła niepodległości w programie socjalistycznym, dorzucili inni publicyści obozu socjalistycznego: Feliks Perl (Res) w pracy p. t. „Kwestja polska w oświetleniu „Socjaldemokracji“ polskiej“, Władysław Gumplowicz w książce p. t. „Kwestja polska a socjalizm“[1].
Obok wymienionych dotychczas marksistów polskich, którzy dość ściśle do szkoły marksowskiej należą, byli i tacy, którzy do marksizmu doszli, ale dla których był on punktem wyjścia dla budowy ich własnych systemów.
Należy tu w pierwszym rzędzie wymienić Stanisława Brzozowskiego. Umysł to był bardzo oryginalny i głęboki, który przesuwając się między najrozmaitszemi systemami, szukał swej własnej drogi. Najsilniejszy wpływ na jego twórczość i na uformowanie się jego światopoglądu, wywarł Marks. Nie odrazu jednak do niego doszedł. Brzozowski zaczął swą drogę od pozytywizmu, aby dojść wkrótce do idealizmu. Stawia przed sobą ideał kultury. Rozważania nad kulturą doprowadzają go do wniosku, że w obecnym ustroju twórcami kultury są tylko nieliczni, a wyzwolenie społeczne otworzy drogę do nowej kultury. W ten sposób od kultury doszedł Brzozowski do socjalizmu.
Przed człowiekiem staje konieczność zwycięstwa nad przyrodą, którą Brzozowski nazywa ślepą koniecznością. Źródłem tego zwycięstwa jest praca fizyczna. „Jedyną podstawą ludzkiej swobody, pisze Brzozowski, jest władza ludzkiej ręki nad materją“. Pracy umysłowej wyznacza hierarchicznie dalsze miejsce. „Wysiłek umysłowy, pisze, może stać się pracą jedynie przez związek swój z pracą fizyczną i wpływ swój na nią“. Praca jest zatem podstawą cywilizacji. Zwalcza Brzozowski pogląd, że nauka, a nie praca zwycięża przyrodę. Teorja poznania zapoznaje twórczą rolę człowieka. Praca jest podstawą poznania. Nauka, twierdzi Brzozowski, postępuje krok w krok za zwycięską, okaleczałą dłonią. W ten sposób buduje Brzozowski swą filozofję pracy, swój kult pracy.
Wychodząc ze stanowiska twórczej pracy, odrzuca Brzozowski wszystkie teorje uważające historję za coś zdecydowanego poza człowiekiem. Historja oparta na idei pracy, to dzieje ludzkości, jako jej własne dzieło, przez nią samą stworzone, a nie dzieło jakichś pozaludzkich potęg. W tej swoistej formie występuje u Brzozowskiego materjalizm dziejowy.
Świadomi robotnicy stworzą nową kulturę. Poza kulturą opartą na pracy nie może istnieć żaden inny typ wartościowej kultury. „Socjalizm i nauka, socjalizm i myśl, socjalizm i kultura, socjalizm i sztuka — to jedno“. Ideałem przyszłości Brzozowskiego jest wolność, ograniczona tylko warunkami walki z przyrodą.
- ↑ Należy dodać, że w obronie postulatu niepodległości i przeciw stanowisku Róży Luksemburg, wystąpili również socjalista ukraiński Mikołaj Hankiewicz i słynny niemiecki teoretyk socjalistyczny Karol Kautsky, obaj w pracach p. t. „Niepodległość Polski“.
