Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/17

podstawie nowego ustroju gospodarczego, nowych form politycznych i nowej kultury.
 Marksizm wpłynął w Polsce nie tylko na powstanie nowoczesnego ruchu robotniczego, ale oddziałał także na szereg polskich myślicieli, którzy weszli do szkoły marksowskiej, starali się poglądy i teorje tej szkoły rozpowszechniać i pogłębić i snuli na tej kanwie swoje własne myśli, które ich często skierowały na odrębne ścieżki ideowe.
 Wśród pokolenia polskich marksistów, które rozpoczęło działać w latach osiemdziesiątych XIX stulecia, wybijał się Stanisław Krusiński. Umysł teoretyczny i twórczy, budował na podstawie marksizmu własne wnioski i tylko wczesna śmierć przeszkodziła mu osiągnąć poważniejsze wyniki naukowe. Umarł w r. 1886 i pozostawił po sobie niewielką spuściznę naukową, opublikowaną w dwóch tomikach, w jednym szkice socjologiczne, w drugim szkice ekonomiczne i filozoficzne. Przeprowadził on marksowską krytykę teorji socjologicznej Spencera, że społeczeństwo stanowi organizm. Wykazuje on, że nie można doszukiwać się cech organizmu w zbiorowisku, którego poszczególne części są sobie obce pochodzeniem, którego rozwój przedstawia szereg przewrotów, w którem toczy się ciągła wałka, które jest splotem głębokich sprzeczności. Krusiński wyciąga z tego wniosek, że niemożliwym jest patriotyzm wspólny wszystkim warstwom, i że w miarę rozpadania społeczeństwa na atomy, patrjotyzm słabnie i potęguje się kosmopolityzm. Poglądy te przyczyniały się do gruntowania się negatywnego stosunku wobec zagadnień narodowych. Krusiński nie wierzył również w rozwój ruchu masowego, a kładł główny nacisk na propagandę i działalność teoretyczną. Socjalizm Krusińskiego łączył się z podnoszeniem znaczenia momentów etycznych, tolerancji, humanitaryzmu, poszanowania duszy ludzkiej, altruizmu.
 Do koła młodych teoretyków podówczas zbliżonych do Krusińskiego należał wówczas Ludwik Krzywicki. Jego długoletnia działalność naukowa stawia go w rzędzie najwybitniejszych marksistów, jest jednym z najlepszych znawców teorji i metody marksizmu w Polsce. W r. 1884 przetłumaczył on na język polski pierwszą część I tomu „Kapitału“ Marksa, napisał „Wstęp do nauk ekonomicznych Karola Marksa“ i w mnóstwie artykułów omawia zagadnienia wartości, nadwartości, ceny, pieniądza, kryzysów, rozwoju przemysłu, rzemiosła, chałupnictwa i szereg innych, zgodnie z zasadami marksizmu. Metoda marksowska służyła mu także przy jego pracach z dziedziny socjologji i antropologji. W okresie szerzenia się t. zw. ludowości, Krzywicki w cyklu artykułów p. t. „Złudzenia demokratyczne“ stwierdza, ze demokratyzm stanowi zbiorowisko sprzecznych idei, że historja społeczeństw jest historją walk klasowych i że rozwój społeczny o tyle tylko uwzględnia nasze pragnienia, o ile są one odbiciem jego tendencyj a dynamicznych dążności; tymczasem drobnomieszczaństwo i drobna własność chłopska są warstwami skazanymi na zagładę i ostoją reakcji, a dźwignią kultury jest tylko klasa robotnicza. Prace teoretyczne Krzywickiego torowały drogę ruchowi socjalistycznemu w Polsce, jednak sam w ruchu tym nie brał on czynnego udziału.
 Inaczej należy powiedzieć o Róży Luksemburg, która była jedną