Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/14

listycznej. Najbardziej zbliżonym do nowoczesnego socjalizmu był Henryk Kamieński, autor „Filozofji ekonomji materjalnej“. Aczkolwiek zgodnie z Heglem uznawał on za sprężynę rozwoju społecznego rozwój idei, to jednak doszedł do wniosku, że podstawą ustroju społecznego jest własność i że ulega ona wraz z nim przekształceniom. Rozwój ten doprowadzi kiedyś do socjalizmu, do ustroju społecznego, opartego na powszechnem prawie do pracy i wzajemności usług między ludźmi, a w dalszym ciągu do ustroju zupełnie komunistycznego, który oprze się na zasadach wspólnej własności ziemi i podziału owoców pracy stosownie do potrzeb.
 Jeżeli teorje Kamieńskiego wykazywały pewne nachylenie w stronę materjalizmu ekonomicznego, nie można tego powiedzieć o innych polskich heglistach. Edward Dembowski, późniejszy bohater rewolucji krakowskej 1846 r., był czystej krwi idealistą. Podstawą rozwoju społecznego wedle niego jest nie tylko zgodnie z Heglem myśl, ale synteza myśli i uczucia. Z połączenia tych dwóch czynników powstaje twórczość, która jest istotą bytu. Zdaniem Dembowskiego, każdy ustrój społeczny, w myśl heglowskiej teorji nieustannego rozwoju, musi ustąpić innemu, wyższemu, gdy większość społeczeństwa uzna istniejącą formę za niesprawiedliwą, a nową formę za sprawiedliwą. Na tej drodze przewidywał on zwycięstwo socjalizmu. Utopje francuskich myślicieli przestaną być utopiami i zrealizują się, gdy skutkiem rozwoju idei oświadczy się za nimi większość. „Dążeniu czasu, twierdził, żadna siła się nie oprze“.
 Socjalistami byli także trzej inni wybitni hegliśoi polscy ― Bronisław Trentowski, Karol Libelt i Jędrzej Moraczewski. Przyjęli oni heglowską teorję rozwoju, ale łączyli ją z lelewelowską teorją pierwotnej gminy socjalistycznej i w niej dopatrywali się zawiązku przyszłego ustroju socjalistycznego. Obserwujemy u nich także pierwiastki socjalistyczno-mesjanistyczne i wszechsłowiańskie. Trentowski kreśląc linje przyszłego rozwoju w kierunku gminy socjalistycznej, uważa słowiańszczyznę działającą pod przewodem Polski za realizatorkę tych przemian.
 W tej samej epoce wiosny ludów występował w Polsce jeden jeszcze wybitny publicysta socjalistyczny, nie wywodzący się jednak ze szkoły heglowskiej. Leon Rzewuski wychował się na literaturze francuskich utopistów, ale budzi się w nim pewna reakcja przeciw nierealności tych teoryj. Mówi o nich, że ich socjalizm „jest protokółem teoryj niedowarzonych, projektów niemożebnych, utopij mylnych, którym jednak służyły za podstawę: instynkt prawdy i żądza sprawiedliwości“. Socjalizmu nie urzeczywistnią falanstery Fourniera i asocjacje robotnicze szkoły Saint-Simona. W pismach swoich daje wyraz przekonaniu, że socjalizm powinien zostać nauką, i ubolewa nad tem, że jeszcze nią nie jest, że jest tylko dążnością. Sam jednak nie wychodzi poza ramy utopji. W poglądach jego widać wpływy francuskiego socjalisty Ludwika Blanca. Wpływy te były również widoczne u Dembowskiego, który w ogniu rewolucji w 1846 r. rzucił blankowskie hasło założenia warsztatów narodowych, gdzie płaca za robotę będzie dwa razy większa niż obecnie. Rzewuski ma zrozumienie nie tylko dla socjalizmu agrar-