Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/13

Leroux i szerzył te teorje wśród polskiej emigracji. Leroux był pionierem spółdzielczości i próbował zakładać spółdzielcze gminy rolnicze.
 Stanisław Worcell pozostawał znów pod wpływami Filipa Buonarotti, który oddziaływał w kierunku tworzenia socjalistycznych spisków.
 Ludwik Królikowski był zwolennikiem idei Stefana Cabeta (który chciał zakładać osady socjalistyczne w Ameryce) i odegrał w tym ruchu bardzo wybitną rolę. Zenon Świętosławski głosił ideę kościoła powszechnego. „Lud jest jedynym wszechwładcą w kościele“. „Ziemia i jej owoce i wszystko co jest na ziemi i co w ziemi i w wodzie i w powietrzu, wszystkie płody i wyroby prac ludzkich i narzędzia pracy dane są pod rozporządzenie kościoła powszechnego i nikt do nich wyłącznego prawa rościć sobie nie będzie“. W teorjach jego przebija messjanizm i wiara, że w owym kościele językiem międzynarodowym będzie język polski.
 Najwybitniejszym socjalistą polskim owej doby był Adam Mickiewicz. Odrzucał on zbyt skrajny utopizm, nie wierzył w zakładanie falansterów, ani w socjalizm urzeczywistniany przez rządy czy kapitalistów. Stał na stanowisku walki politycznej i wierzył, że rozwiązanie sprawy robotniczej zależy od samych robotników. Socjalizm jego łączył się jednak z teorją gminy starosłowiańskiej. Wierzył, że w słowiańszczyźnie uda się dzięki tej gminie łatwiej przeprowadzić niż na zachodzie przejście do socjalizmu. Gdy w r. 1848 zakładał w Rzymie legjon polski, umieścił wśród zasad, na których legjon miał się oprzeć, zasady wypływające wyraźnie z owego gminnego socjalizmu: „Każdej rodzinie rola domowa pod opieką gminy. Każdej gminie rola gromadna pod opieką narodu“.
 Twórcą owej idei gminnej był poniekąd Joachim Lelewel, z którego badań naukowych, jak już wspomnieliśmy, idea ta czerpała swe soki. Ideałem jego jest „ziemia gminna, nie moja, nie twoja, ale nasza, ziemia mirska, ziemia ludu święta“. Lelewel wszedł jednak także w kontakt z nowoczesnym socjalizmem, zetknął się z Karolem Marksem, a w r. 1847 przyjął uchwały socjalistycznego kongresu w Londynie.
 Wogóle w latach czterdziestych polski socjalizm utopijny zaczyna się jakby przekształcać, ulega już mniej wpływom francuskich utopistów i punkt ciężkości jego przenosi się z emigracji do kraju, głównie do zaboru pruskiego, częściowo i do austrjackiego.. Atmosfera rolniczego kraju wysuwa jeszcze silniej na czoło niż poprzednio program gminy socjalistycznej. Więcej zaś niż francuscy utopiści zaczynają teraz oddziaływać niemieccy filozofowie. Należy zwłaszcza zwrócić uwagę na silny wpływ, który wywarł na polską myśl socjalistyczną Hegel. Jest to o tyle charakterystyczne, że filozofja heglowska była również jednym z podstawowych czynników, na których ugruntowała się nauka Karola Marksa. Marks przyjął od Hegla jego teorję ciągłego rozwoju opartego na ścieraniu się ustawicznych sprzeczności. Wedle Hegla jednak istota rozwoju jest duch, myśl. Marks zaś idąc za filozofją materjalistyczną Feuerbacha, uznawał za podstawę rozwoju materję, czynniki gospodarcze. W ten więc sposób heglizm polskich socjalistów utopijnych stanowił już etap pośredni od utopizmu do socjalizmu współczesnego. Światopogląd ich jednak wypływał z filozofji idealistycznej, a nie materja-