chęcią. Ostatni z utworów młodości przypada na rok 1825. Dwudziestosześcioletni autor uznał, że ta droga nie prowadzi do niczego; rzuca się tedy w inną, jeszcze bardziej okrężną.
Zastanawiając się nad tym okresem życia Balzaka, strzeżmy się ulegać jego sugestji i uważać te lata za stracone. Ostatecznie, chłopiec dwudziestosześcioletni — to jeszcze niemal dziecko! Można w tym wieku być wielkim poetą, można tworzyć cudy fantazji, ale genjusz Balzaka miał inne przeznaczenie. Jemu było potrzeba wykarmić się sokami wiedzy o życiu, potrzeba mu było zebrać wiele doświadczeń, które, gromadzone niby paliwo, miały nagle buchnąć potężnym płomieniem. Cały ów okres jest ciągłą wewnętrzną pracą, jest podświadomem przygotowaniem dzieła.
W najcięższym momencie życia w Villeparisis — jeszcze przed swojem autorstwem — poznał Balzac kobietę, która miała wywrzeć duży wpływ na jego życie. To pani de Berny, która, w owem małem miasteczku, była niemal sąsiadką państwa Balzac. Poz-
