tego zjazdu widzi w Janie Zamoyskim staroście bełskim[1]. Dlaczego w tej samej ziemi w ponad dwa miesiące po poprzedniej konfederacji zawiązana jest następna? W. Sobiecki twierdzi, iż uzasadnieniem dla jej ponownego zawiązania był fakt opowiedzenia się Zamoyskiego ze elekcją viritim. Ze stanowiskiem tym nie zgodził się Władysław Smoleński w recenzji ze wspomnianej książki Sobieskiego[2]. Nie wyjaśnił on jednak motywów ponownego zwołania zjazdu. Wydaje się, iż przyczyn tego należy szukać w konieczności ponownego określenia się szlachty tej ziemi wobec wydarzeń zachodzących w Koronie w ciągu tych dwóch miesięcy, a zwłaszcza konieczności potwierdzenia przez szlachtę jej podmiotowości w uprawnieniach do wyboru monarchy. Akcentując obowiązek uczestnictwa wszystkich obywateli w elekcji powołał się zjazd ten, podobnie jak poprzednio prezentowany, na konfederację z roku 1436, zawiązaną nad rzeką Rakiem: „(…) przed przodki nasze, obywatele ziemi chełmskiej, jednostajnie z inszymi ziemiami ruskimi”[3]. Jak pamiętamy uzasadnienia dla zawiązania poprzednich konfederacji opierały się na konfederacji z 1382 roku, bądź też na konfederacji z Nowego Miasta Korczyna z 1438 roku, a także prawdopodobnie na konfederacji lwowskiej z 1464 roku.
Formuła konfederacji określającej podmiotowość polityczną szlachty wyrażała się w przysiędze przestrzegania podjętych ustaleń i ewentualnej wspólnej egzekucji na wyłamujących się z postanowień. Do tej pory przysięga owa dotyczyła bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Teraz, na zjeździe krasnystawskim przeniesiona została na sprawy innego rodzaju - prawo całej szlachty do obioru króla. Poza tym konfederacja tworzyła w swej strukturze, dla przestrzegania postanowień wiążących wszystkich obywateli, firmę egzekucji prawa. Wykonawstwo prawa, dokonywane w okresie panowań w imieniu króla, zostało w bezkrólewiu zawieszone. Przepisy konfederacji określające przepisy egzekucyjne wchodziły w tę lukę, zastępując wykonawstwo prawa z okresu panowań. Wykonawstwo prawa bowiem zapowiadała formuła zawarta w uniwersałach konfederackich: „(…) przeciwko onym powstaniemy, przeciwko zgubie jego i dobra jego spustoszemy, a nadto nie będziem go mieć za szlachcica (…)”[4].
Brak określenia zasad wyboru króla i obawy z tym związane powodują określenie formy elekcji w ramach konfederacji. Jest to ciekawe i istotne za-
- ↑ W. Sobieski, Trybun, s. 95.
- ↑ W. Smoleński, Jan Zamoyski w bezkrólewiu po śmierci Zygmunta Augusta, w: W. Smoleński, Studia historyczne, Warszawa, Kraków, Lublin 1925, s. 29-30.
- ↑ BJ, 59, k. 121-121v: „Postanowienie sejmiku ziemi chełmskiej”, 29 września 1572. Wbrew więc temu, co twierdzi W. Sobieski w swojej pracy Trybun…: s. 93-99 konfederacja chełmska z września 1572 r. nie była pierwszą, która powoływała się na konfederację z 1436 r., zrobiła to wcześniej wrześniowa konfederacja bełska. Nie wyklucza to udziału Jana Zamoyskiego w odnalezieniu tej konfederacji.
- ↑ BK, 994, k. 176: „Uniwersał konfederacji ziemi chełmskiej w Krasnymstawie”, 29 września 1572.
