jednostajnym”[1]. Już samo to sformułowanie zakłada podmiotowość polityczną tkwiącą zarówno w samym zgromadzeniu, ale także indywidualnie w każdym potencjalnym jej uczestniku. Zjazd ten uzasadnia swoje obrady śmiercią króla i wobec tego koniecznością zapewnienia na czas jego nieobecności pokoju wewnętrznego i utrzymania całości państwa w nie zmienionym kształcie. Podkreśla jednocześnie wyjątkowość sytuacji. Skończyła się bowiem dynastia, która miała ogromne zasługi „(...) przeciwko nam, Koronie Polskiej i przeciwko wolnościom naszem z rozmnożeniem ich (...)”[2]. Uzasadnienie dla tego zjazdu tkwi nie tylko w niebezpieczeństwach wynikających ze zmienionej sytuacji politycznej, jest ono wzmocnione powołaniem się na przykład przodków, bez konkretnego określenia jednak o jaką konfederację z przeszłości chodzi. Forma tego zgromadzenia ściśle wiąże się z celem. Zjazd miał formę konfederacji, bo tylko ta forma zgromadzenia w świadomości uczestników uprawniała do samodzielnych działań politycznych bez obecności władzy monarszej w sferze należącej normalnie do obowiązków króla: obrona zewnętrzna i bezpieczeństwo wewnętrzne.
Bardzo podobne, choć chyba bardziej pogłębione jest uzasadnienie zwołania zjazdu wołyńskiego, który odbył się w Łucku, 27 lipca 1572 roku[3]. Trudno powiedzieć o indywidualnej inicjatywie zwołania. Wiadomo jedynie, iż wojewoda tego województwa zawiadomił społeczność obywatelską o śmierci króla. Istnieje poczucie konieczności wspólnego działania szlachty z głównym senatorem tego województwa: „(...) za oznajmnieniem nam o śmierci JKM. od wojewody naszego wołyńskiego [książę Bogusz Korecki] sami (...) do Łucka, głównego zamku ziemi wołyńskiej zjechawszy się jednostajnymi myślami (...) takowy związek i postanowienie między sobą uczyniliśmy”[4]. Zjazd przyjął formę konfederacji. Widać to wyraźnie nie tylko w treści wskazującej na konieczność zachowania pokoju wewnętrznego, zabezpieczenia granic i utrzymania wolności w obiorze króla, ale także w przepisach wykonawczych sformułowanych dla egzekwowania postanowień zjazdu: „(...) przeciw takim wszystkim i każdemu z osobna, na gardła i na majętności nasze nie oglądając się, powstaniemy (...) takiego za bezecnego mieć będziemy, gardła go pozbawimy, i majętności jego spustoszymy (...)”[5]. Uzasadnienie dla zwołania tego zgromadzenia, to: zachowanie jedności tych ziem w działaniach politycznych z całą Rzeczypospolitą, konieczność zabez-
- ↑ Jw. Uczestnictwo reprezentacji miast jest bardzo rzadko odnotowywane w konfederacjach z tego okresu. Być może wzorem dla cytowanego sformułowania była konfederacja lwowska z 1464 roku. Patrz: A. Prochaska, Konfederacja lwowska 1464 roku, „Kwartalnik Historyczny”, R. VI, 1892.
- ↑ Jw.
- ↑ Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (dalej cyt: BJ), Akc. 3/52, k. 30v-33: „Wołyński zjazd”, Łuck, 27 lipca 1572.
- ↑ Jw., k. 31.
- ↑ Jw., k. 31v-32.
