nione w ruchu komunikacyjnym, intelligencyę i t. d. W rozwijającej się szybko Chełmży z 230 członków jest tylko 22 przemysłowców i rzemieślników i jeden członek, żyjący z „innego zawodu”. Natomiast w miastach, które zatrzymały się w swym rozwoju, udział przemysłowców i rzemieślnikow jest znaczny: w Chełmnie, cierpiącem bardzo skutkiem swego położenia między Toruniem i Grudziądzem, wśród 504 członków znajdujemy w 2 spółkach 187 przemysłowców i rzemieślników, w Czersku na Kaszubach na 510 członków jest ich 119, w Golubiu na 327 członków 82, w Lubawie na 1984 członków — 380, w Nowem na 347 członków — 90, w Starogardzie na 414 członków — 105, we wsi Starymtargu
na 328 członków — 86, w Wąbrzeżnie na 619 członków — 133. W Brodnicy na 334 członków zajmuje się przemysłem i rzemiosłem 95. Z ważnych środowisk ruchu przemysłowego i handlowego tylko Toruń posiada znaczną liczbę kupców i przemysłowców polskich. Niestety w sprawozdaniu Patronackiem zawód członków spółek tamtejszych nie został oznaczony.
Kończymy na tem nasze uwagi o roli, jaką odgrywa ludność polska w przemyśle i handlu zachodnio-pruskim i przystępujemy do charakterystyki stosunków komunikacyjnych i ogólno-handlowych tej prowincyi. Jeżeli spojrzymy na mapę Prus Zachodnich, to rzucą nam się przedewszystkiem w oczy trzy szczegóły: morze
