Te same stosunki przedstawiają się w całem W. Księstwie, z uwzględnieniem nie liczby włości, lecz obszaru, jak następuje:
| Wielkość gospodarstw |
Obszar w 1000 hektarów | ||||||
| w r. 1882 | w r. 1895 | ± | |||||
| 1 | — | 2 | ha .. | 21,0 | 23,8 | + | 2,8 |
| 2 | — | 5 | „ .. | 67,5 | 76,7 | + | 9,2 |
| 5 | — | 10 | „ .. | 133,9 | 149,4 | + | 15,5 |
| 10 | — | 20 | „ .. | 257,1 | 285,5 | + | 28,4 |
| 20 | — | 50 | „ .. | 295,9 | 315,6 | + | 19,7 |
| Gospod. małe . | 775,4 | 851,0 | + | 75,6 | |||
| 50 | — | 100 | ha . | 111,2 | 112,2 | + | 1,0 |
| 100 | — | 200 | „ . | 106,8 | 105,4 | — | 1,4 |
| Włości średnie | 218,0 | 217,6 | — | 0,4 | |||
| 200 | — | 500 | ha | 404,1 | 365,4 | — | 38,7 |
| 500 | — | 1000 | „ | 430,5 | 415,3 | — | 15,2 |
| 1000 i więcej | 192,6 | 203,5 | + | 10,9 | |||
| Włości wielkie | 1,027,2 | 984,2 | — | 43,0 | |||
Z zestawienia tych cyfr urzędowych wynika, że nie są one bynajmniej ścisłe. Obszar gospodarstw małych bowiem zwiększył się, według tej statystyki o 75,6, a włości średnich i wielkich zmniejszył się tylko o 43,4 tysięcy hektarów. Wynikałoby stąd, że obszar rolny W. Ks. Poznańskiego w ciągu tych lat 13 zwiększył się o 32,2 tysięcy hektarów, co niebardzo jest prawdopodobne. Widocznie spis jeden lub drugi, lub też oba, nie są wolne od omyłek. Nadto nie uwzględniono w nich wcale lasów i pastwisk, lecz tylko ziemię orną i łąki. Statystyka ta daje więc tylko przybliżony obraz rozwoju stosunków włościańskich w Księstwie.
Jeżeli nawet takie obliczenia urzędowe, uskutecznione za pomocą olbrzymiego aparatu administracyjnego, nie są zupełnie ścisłe, to tem mniej budzą zaufania obliczenia nieurzędowe lub doraźne, dotyczące podziału własności ziemskiej między ludność polską i niemiecką. Stosunek między polską a niemiecką wielką własnością można jeszcze jako tako określić na podstawie wykazu pół-
