zdrowego rozsądku, jest albo z ostatnich miesięcy 107 roku, albo z pierwszych 108 r. Nawet Strauss dziwi się, że w tak starym dokumencie, znajdują się ustępy z Mateusza; my temu się nie dziwimy, wiedząc z Ireneusza, że nawrócony celnik pisał swą ewanielię jeszcze przed zburzeniem Jerozolimy[1].
Kilka miesięcy przed napisaniem listu Polikarpowego zginał Ignacy w Kolizeum pod kłami dzikich zwierząt. Zadziwiający ten pasterz antyocheński, zostawił siedm listów (ośm innych jest podrobionych), należących do najcenniejszych zabytków literackich z panowania Trajana. Pisane naprędce i ukradkiem, gdy męczennika wleczono z Antyochii do Rzymu, poruszają one wszystkie zasadnicze dogmata chrześcijańskiej wiary, a zawierają wiele już to dosłownych ustępów, już to wyraźnych aluzyj do ewanielii Mateusza i Jana, do Dziejów Apostolskich i większej części listów Pawłowych. Oczywiście trudno zadać, aby krótkie, dorywcze utwory powtarzały cały Nowy Testament[2].
Najciekawszem i najsławniejszem z pism poapostolskich, jest pierwszy list Klemensa do Koryntyan. Spółpracownik Pawła, jeden z liczby tych, „których imiona są w księdze żywota,“ jak o nim pisze apostoł[3], był on trzecim po ś. Piotrze rzymskim papieżem, a takiej dostąpił sławy, że już pod koniec drugiego wieku dokoła mórz Śródziemnego i Czarnego imię jego otoczyło się wieńcem najdziwniejszych legend. W r. 96 za prześladowania Domicyana, lub jak inni z lepszą racyą
- ↑ Irenaeus adv. haeres. I, I: Ita Matthaeus in Hebraeis ipsorum lingua scripturam edidit evangelii, cum Petrus et. Paulus Romae evangelizarent et fundarent Ecclesiam.
- ↑ Zob. Funk, Opera patrum apostolicorum. Tubingae 1878. T. I, p. 572-573. O autentyczności listów zob. Nirschl, Die Briefe des heiligen Ignatius. Passau 1870, p. 5 i nast., oraz tegoż Lehrbuch der Patrologie und Patristik. Mainz 1881. Bd. I, p. 103-106. Powątpiewania Renan'a (Les Evangiles. Paris 1878, p. X-XXVIII) są bezpodstawne po stanowczem udowodnieniu autentyczności listów Ignacowych przez Zahn'a. Ignatius von Antiochien. Gotha 1873. Zresztą sam Renan przyjmuje autentyczność listu do Rzymian (p. XVII, XXI-XXVI: il n'y a d'authentique que l'épitre aux Romains).
- ↑ Philipp. IV: quorum nomina sunt in libro vitae.
