Strona:Narcyza Żmichowska - Biała róża.pdf/12

listy do Tekli Dębskiej (1890). Gdzieś w archiwach leży korespondencja z Wł. Dzwonkowskim, o której wspomina p. Aurelja Wyleżyńska. Listy Narcyzy do Edwarda Dembowskiego zniszczyła przed śmiercią wdowa po nim, Aniela Dembowska; zostało tylko kilka nieznaczących listów, których użyczył mi p. Lorentowicz.
 Ja znalazłem w papierach rodzinnych stokilkadziesiąt jej bardzo obszernych listów do mojej matki (Wandy Grabowskiej), wypełniających lukę, którą w tym okresie życia pisarki napotykały nasze wiadomości o jej życiu wewnętrznem. Znalazłem też listy matki mojej do Narcyzy z lat 1871-1873. Oprócz tego kilkanaście jej obszernych listów do Róży Kruszyńskiej, siostry Marcelego Dobrowolskiego, towiańczyka. Mam niewydane listy Narcyzy do brata jej Erazma, emigranta, i listy Erazma do niej. Można przypuszczać, że jeszcze gdzieś w prywatnych rękach znalazłaby się jakaś korespondencja Narcyzy.
 Co do owego trzytomowego wydania listów, można mieć wątpliwości, w jakim stopniu ono jest pełne. Kiedy drukowano pierwsze dwa tomy, czasy były jeszcze dość bliskie; mimo że listy wydano w Krakowie, obawiano się zapewne wszelkiej niedyskrecji, bądź względem żyjących osób, bądź ich rodzin. Mogła zachodzić obawa skompromitowania politycznego; inne jeszcze pojęcia i względy mogły wpływać na opuszczenie wielu szczegółów, które dziś wydałyby się interesujące. Namacalny dowód: listów Narcyzy do Erazma, które mam w ręku, niema w wydaniu z r. 1885, albo są niepełne.
 Ile można wyczytać w listach Narcyzy, jak cennym materjałem są one dla poznania pisarki i jej epoki, dowodzi wyborna praca p. Aurelji Wyleżyńskiej p. t. Narcyza Żmichowska w świetle swych zwierzeń. Ale praca