Jeżeliby mi kto miał zarzucić, że całéj winy upadku obywatelskiego ducha Jezuitom przypisywać nie można, ale główny ciężar na naród sam zwalić należy, iż się im oprzeć nie umiał, albowiem Jezuici przebywali i w innych krajach, których jednakże do takiego upadku, jaki Polskę spotkał, nie doprowadzili. W taki zagadnięty sposób odpowiedziałbym, że i naród, a raczéj stan szlachecki nie był bez winy, on bowiem przed opanowaniem wychowania publicznego przez Jezuitów zaczął już okazywać skłonność do wyłamywania się z pod praw obywatelskich. Gdy Jezuici poznali tę skłonność, mogli ją byli przez wychowanie przytłumić, lecz oni przeciwnie wykołysali, wypielęgnowali ją jeszcze systematyczném zaszczepianiem egoizmu, rzucaniem ziarna niezgody między swoimi a innych szkół i wyznać uczniami, łatwiéj im bowiem było utrzymać wpływy nad narodem niesfornym, rozbitym na cząstki, niż nad zgodnym i zorganizowanym. I pod tym względem ciężko zawinił jezuityzm, nadużył on właściwéj Polakom dobroduszności i wychowywał ich pokolenia w zasadach, które prowadziły do zatarcia narodowego i obywatelskiego charakteru. Że w innych krajach wpływy jezuityzmu tak szkodliwych, jak w Polsce, nie sprowadziły następstw, to tém da się ten pomyślniejszy wypadek tłomaczyć, że tam rządy były silne i nie dozwoliły jezuityzmowi ogarnąć całkiém steru wychowania publicznego; potém, że charakter tych ludów mniéj był wraźliwy; nareszcie, że kraje te nie miały takich, jak Polska, sąsiadów, którzy otrząść jéj się z błędów nie dozwolili, wszelkie zmiany
ukę, pobożność, dobry przykład potomność wielbić winna. Znani są narodowi: Skarga, Warszewicki, Herburt, Grodzicki, Wysocki, Wujek, (uczniowie akademii krakowskiéj,) Knapski, Sarbiewski, Stefanowski, Jachowicz, Rudomin, Kojałowicz, którzy zostawili po sobie dowody głębokiéj czci dla Boga i prawdziwéj miłości bliźniego.
