Augusta, a sposobność do całkiém nowéj organizacyi nastręczyło narodowi zniesienie zakonu Jezuitów pamiętną bullą papieża Klemensa XIV: „Dominus ac redemptor noster” z d. 21 lipca 1773 r. Ze zniesieniem Jezuitów upadły równocześnie liczne ich szkoły. Aby przez tę nagłą zmianę wychowanie publiczne kilku tysięcy młodzieży przerwy nie doznało, ustanowił sejm w 1775 r. Komisyą Edukacyjną, która była władzą kierującą wychowaniem i oświeceniem publiczném. Komisya ta rozpoczęła swe czynności od naznaczenia lustratorów szkólnych i upoważniła ich do zatrzymania przy każdém kolegium jezuickiém prefekta z kilku nauczycielami, którzyby daléj nauk udzielali. Szkoły te podzielono na sześć klas i nazwano narodowemi; przedmiotami naukowemi były: język polski, łaciński, francuzki, niemiecki, a prócz tych geometrya, historya, geografia i początki nauk przyrodzonych. Wolne od nauki godziny obracano na ćwiczenie uczniów w sztuce wojennéj pod dozorem doświadczonych wojskowych. Szkoły te miały stworzyć nową epokę dawnych cnót i obywatelskiego charakteru narodowego. Komisya Edukacyjna zajmowała się zakładaniem i organizacyą szkół nowych, co nie było rzeczą łatwą, albowiem trzeba było tworzyć wszystko od początku, sprowadzać nauczycieli, kompletować zbiory naukowe, stawiać gmachy szkólne. Podzieliła ona szkoły na pewne okręgi, zwane wydziałami, których w Koronie ustanowiła sześć, a w Litwie cztery. Obsadziwszy Komisya założone szkoły nauczycielami, których wśród exjezuitów, w zgromadzeniu Pijarów, Bazylianów lub téż wśród uczniów akademii krakowskiéj za zdatnych uznała, zajęła się daléj obmyślaniem dla szkół książek elementarnych i w tym celu utworzyła Towarzystwo Ksiąg Elementarnych, którego obowiązkiem było pisać lub roztrząsać napisane przez innych książki szkólne. Towarzystwo to wez-
